O pożądliwości

Powiedzieliśmy, że w ramach kontrolowanej przez rozum bezrozumnej części duszy wyróżnić można namiętności pożądania i gniewu. Z kolei i pożądanie dzieli się dwojako: na przyjemności i przykrości. Albowiem gdy pożądanie nasze zostaje zaspokojone, rodzi to przyjemność, a gdy zaspokojone nie jest — przykrość.

Skądinąd pożądania inaczej jeszcze da się podzielić. Zważywszy bowiem, że wszystko, cokolwiek egzystuje, to albo rzeczy dobre albo złe i że jedne z nich dane są aktualnie, a innych dopiero się oczekuje, mnożąc dwa przez dwa otrzymamy cztery kategorie pożądań.1 Każda wszak rzecz to rzecz bądź dobra, bądź zła i przy tym albo już dana, albo spodziewana. Odpowiednio do tego, gdy w grę wchodzi dobro spodziewane, mówimy o żądzy, a gdy dobro to jest dane — o przyjemności, z drugiej zaś strony oczekiwanie czegoś złego to tyle, co obawa, a obecność tego złego to tyle, co przykrość. Tak więc okazuje się, że przyjemność i żądza koncentrują się na tym, co jest dobre, a obawa i przykrość — na tym, co jest złe, i to był właśnie powód przyjęcia przez niektórych czterech, kategorii namiętności: żądzy, przyjemności, obawy i przykrości. Wiedzmy przy tym, że gdy mówimy, iż coś jest dobre względnie złe, to albo tak jest naprawdę, albo tak nam to tylko się wydaje.

Przyczyny tego, że biorą w nas górę złe namiętności, bywają trzy: złe wychowanie, przewrotność, słaba konstytucja cielesna.2 O ile wszak ktoś nie otrzymał dobrego wychowania i nie został nauczony, że ma namiętności trzymać w karbach, koniec końcem tym namiętnościom bez reszty folguje. Z drugiej strony, bywa, że przez przewrotność poczynamy hołdować fałszywym sądom i to, co złe, bierzemy za dobre, a to, co dobre — za złe. Kiedy indziej znowu powodem czyjegoś zepsucia okazuje się konstytucja ciała: ludzie, u których występuje nadmiar żółci, okazują się gniewliwi, a mający w organizmie za dużo wilgoci — lubieżni. Wszystkim tym złym skłonnościom powinno się odpowiednio zapobiegać za pomocą cnoty i nauki. Co się natomiast tyczy konstytucji ciała, jest to sprawa lekarza, który właściwą dietą i ćwiczeniami będzie je doprowadzał do normalnego zrównoważenia. W razie potrzeby zastosuje także leki.

1

Orędownikami takiego czworakiego podziału pożądań byli jak się;

wydaje epikurejczycy.

2

Wbrew pozorom te złe namiętności to nie to samo co bezpośrednio

Przedtem wspomniana obawa i przykrość, i zastosowane tu zostaje inne

kryterium wartościowania.

Nemezjusz z Enezy