Arahat: buddyjski ideał do realizacji

Parę podstawowych informacji o arahacie


Nie ma możliwości opisu stanu arahata w terminach istnienia - nieistnienia:

Upasiva spytał: Kiedy arahat odszedł, czy już dłużej nie istnieje? Lub czy trwa po wsze czasy? Budda odpowiedział: Upasivo, nie ma miary na tego kto tak odszedł. Nie ma w nim nic przez co mógłby być opisany. Kiedy wszelkie idee zostały zniesione, wszelkie drogi opisu zostały zniesione. Sutta Nipata 

Myśli cokolwiek chce pomyśleć i nie myśli niczego czego nie chce myśleć; wybiera cokolwiek chce wybrać i nie wybiera niczego czego nie chce wybrać; w taki sposób osiągnął mistrzostwo nad drogami myśli. AN IV, 35

Wiedza i wizja arahata o wyczerpaniu skaz:

Ale mistrzu Ananda, kiedy mnich jest arahatem z wyczerpanymi skazami, tym który przeżył święte życie, wykonał co było do wykonania, odłożył brzemię, osiągnął prawdziwy cel, zniszczył pęta istnienia i jest wyzwolony przez finałową wiedzę, czy jego wiedza i wizja, że skazy są wyczerpane jest ciągle i nieprzerwanie u niego obecna, gdy idziem czy stoi, czy śpi, czy jest przebudzony?” „Co do tego Sandako dam ci przykład, gdyż pewni mądrzy ludzie zrozumieją znaczenie twierdzenia za pomocą przykładu. Załóżmy, że jest człowiek którego ręce i stopy zostały odcięte. Czy wiedziałby on: 'Moje ręce i stopy są odcięte', ciągle i nieprzerwanie, niezależnie czy idąc, czy stojąc, czy śpiąc, czy będąc przebudzonym, lub wiedziałby: 'Moje ręce i stopy są odcięte', tylko rozpatrując ten fakt?'” „Ten człowiek mistrzu Anando nie wiedziałby 'Moje ręce i stopy są odcięte' ciągle i nieprzerwanie, niezależnie czy idąc czy stojąc czy śpiąc czy będąc przebudzonym, ale tylko rozpatrując ten fakt”. „Tak też Sandako, kiedy mnich jest arahatem z wyczerpanymi skazami, tym który przeżył święte życie, wykonał co było do wykonania, odłożył brzemię, osiągnął prawdziwy cel, zniszczył pęta istnienia i jest wyzwolony przez finałową wiedzę jego wiedza i wizja, że skazy są wyczerpane pojawia się gdy rozpatruje ten fakt”.


Arahat jest niezdolny do:

„Sandaka, kiedy mnich jest arahatem z wyczerpanymi skazami ... wyzwolony przez finałową wiedzę, jest on niezdolny do wykroczenia w pięciu przypadkach. Mnich którego skazy są wyczerpane nie jest zdolny do rozmyślnego pozbawienia życia żywej istoty, jest niezdolny do zabrania tego co nie dane, to jest do kradzieży, jest niezdolny do stosunku seksualnego, jest niezdolny do świadomego powiedzenia kłamstwa, jest niezdolny do cieszenia się zmysłowymi przyjemnościami przez gromadzenie rzeczy jak to uprzednio robił w świeckim życiu. Kiedy mnich jest arahatem z wyczerpanymi skazami ... wyzwolonym przez finałową wiedzę, jest on niezdolny do wykroczenia w tych pięciu przypadkach”.

M 76

Dodatkowo arahat jest niezdolny do wyrzeczenia się Buddy, Dhammy, Zgromadzenia; niezdolny do podjęcia błędnego działania pod wpływem pożadania, nienawiści, złudzenia czy strachu. (AN IX 7,8)

Świecki, bez porzucenia domowego życia, raczej nie ma co liczyć na zostanie arahatem (nawet gdy przestrzega celibatu – gdy nie przestrzega celibatu, może być tego w stu procentach pewnym:

Kiedy to zostało powiedziane, wędrowiec Vacchagotta spytał: "Mistrzu Gotama, czy jest jakiś gospodarz, który bez zaniechania więzów świeckiego życia, po rozpadzie ciała, po śmierci zrealizuje koniec cierpienia?" "Nie ma gospodarza, który bez zaniechania więzów świeckiego życia, po rozpadzie ciała, po śmierci zrealizuje koniec cierpienia". M 71 

Arahat dysponuje dziesięcioma mocami:

Wtedy czcigodny Sariputta podszedł do Zrealizowanego, złożył mu hołd i usiadł Z boku. Wtedy Zrealizowany odezwał się do niego: „Sariputto, kiedy skazy mnicha zostały wyczerpane, jak wiele mocy posiada, z powodu których może ogłaszać wyczerpanie skaz?” „Czcigodny panie, kiedy skazy mnicha zostały wyczerpane, posiada on dziesięć mocy, z powodu których może ogłaszać wyczerpanie skaz. Jakie dziesięć?

Tu, czcigodny panie, mnich, którego skazy zostały wyczerpane, jasno zobaczył wszystkie determinacje takimi jakimi w rzeczywistości są, z odpowiednim zrozumieniem, jako nietrwałe. To jest moc mnicha z wyczerpanymi skazami, na podstawie której może ogłaszać wyczerpanie skaz: 'Moje skazy zostały wyczerpane'.

I znów, mnich, którego skazy zostały wyczerpane, jasno zobaczył zmysłowe przyjemności takimi jakimi w rzeczywistości są, z odpowiednim zrozumieniem, jako dół z rozżarzonym żarem. To jest moc mnicha z wyczerpanymi skazami, na podstawie której może ogłaszać wyczerpanie skaz: 'Moje skazy zostały wyczerpane'.

I znów, umysł mnicha którego skazy zostały wyczerpane, skłania się, kieruje się i inklinuje do odosobnienia; jest oderwany, rozmiłowuje się w wyrzeczeniu, i całkowicie skończył z wszystkimi rzeczami, które są bazą pod skazy. To jest moc mnicha z wyczerpanymi skazami, na podstawie której może ogłaszać wyczerpanie skaz: 'Moje skazy zostały wyczerpane'.

I znów, mnich, którego skazy zostały wyczerpane, utrzymał przy istnieniu i dobrze rozwinął cztery podstawy uważności … cztery właściwe wysiłki … cztery podstawy sukcesu … pięć zdolności … pięć mocy … siedem czynników przebudzenia … ośmioraką szlachetną ścieżkę. To jest moc mnicha z wyczerpanymi skazami, na podstawie której może ogłaszać wyczerpanie skaz: 'Moje skazy zostały wyczerpane'.

Czcigodny panie, kiedy skazy mnicha zostały wyczerpane, posiada on te dziesięć mocy, z powodu których może ogłaszać wyczerpanie skaz”. AN X, 90

Mnisi, to przez oddalenie siedmiu rzeczy jest się arahatem. Jakich siedmiu? Pogląd ucieleśniający jest oddalony; wątpliwość jest oddalona; obrządki i rytuały są oddalone; pożądanie jest oddalone; nienawiść jest oddalona; złudzenie jest oddalone; wyobrażenie jest oddalone. To przez oddalenie tych siedmiu rzeczy jest się arahatem. AN VII, 92

Synonimem arahata jest nibbana:

„Są dwa elementy wygaszenia. Jakie dwa? Jest element wygaszenia z pozostałym rezultatem przeszłego utrzymywania i element wygaszenia bez pozostałego rezultatu przeszłego utrzymywania. Czym jest element wygaszenia z rezultatem przeszłego utrzymywania? Tu mnich jest arahatem ze zniszczonymi skazami, który przeżył święte życie, uczynił co trzeba było uczynić, odłożył brzemię, osiągnął najwyższy cel, zniszczył więzy istnienia i który jest całkowicie wyzwolony przez finałową wiedzę. Jego pięć funkcji zmysłowych pozostaje i z uwagi na ich obecność ciągle będzie się stykał z miłym i niemiłym, ciągle doświadczał przyjemności i bólu. To wyczerpanie pożądania, nienawiści, i złudzenia w nim jest nazywane wygaszeniem z pozostałym rezultatem przeszłego utrzymywania. A czym jest element wygaszenia bez rezultatu przeszłego utrzymywania? Tu mnich jest arahatem, który przeżył święte życie, uczynił co trzeba było uczynić, odłożył brzemię, osiągnął najwyższy cel, zniszczył więzy istnienia i który jest całkowicie wyzwolony przez finałową wiedzę. Wszystko w nim co odczuwane, gdyż nie rozmiłowuje się w tym, stanie się chłodne tu w tym życiu, to jest nazywane elementem wygaszeniem bez pozostałego rezultatu przeszłego utrzymywania”. To jest znaczenie tego co powiedział Zrealizowany. To w odniesieniu do tego zostało powiedziane:

Te dwa elementy wygaszenia zostały poznane
Przez widzącego, stabilnego i nieprzywiązanego:
Jeden jest elementem widzianym tutaj i teraz
Z pozostałością, lecz ze sznurem do istnienia zniszczonym;
Drugi, bez pozostałości w przyszłości
Jest tym gdzie wszystkie rodzaje istnienia całkowicie zanikają.

Zrozumiawszy niedeterminowany stan,
Zrealizowany przez umysł z sznurem do istnienia zniszczonym,
Osiągnęli esencję Dhammy.
Rozmiłowując się w wyczerpaniu pragnienia
Ci stabilni porzucili wszelkie istnienie.  Itivutaka

Przypływy wyobrażeń nie unoszą tego kto stoi na tych czterech podstawach, a kiedy przypływy wyobrażeń go już dłużej nie unoszą, jest on zwany spokojnym mędrcem. Tak zostało powiedziane. A odnośnie do czego tak zostało powiedziane?

Mnichu "jestem" jest wyobrażeniem, „ jestem tym", jest wyobrażeniem, „będę”, jest wyobrażeniem, „nie będę”, jest wyobrażeniem, „będę posiadał materialną formę”, jest wyobrażeniem, „będę niematerialny", jest wyobrażeniem, „będę postrzegający”, jest wyobrażeniem, „będę nie-postrzegający”, jest wyobrażeniem, „będę ani-postrzegający-ani-nie-postrzegający”, jest wyobrażeniem. Wyobrażenie jest chorobą, wyobrażenie jest nowotworem, wyobrażenie jest drzazgą. Przez przekroczenie wszelkich wyobrażeń mnichu, jest on nazwany spokojnym mędrcem. A spokojny mędrzec jest niezrodzony, nie starzeje się i nie umiera, jest nieporuszony, niezaniepokojony. Bo nie ma w nim nic obecnego przez co mógłby się urodzić. Nie będąc narodzonym, jak mógłby się starzeć? Nie starzejąc się jak mógłby umrzeć? Nie umierając jak mógłby być poruszony? Nie będąc poruszonym jak mógłby być zaniepokojony? M 140

Mówi się, że zwykły człowiek, gdy styka się z fizycznym bólem, jest jak ktoś trafiony dwoma strzałami, gdyż za fizycznym bólem podąża dyskomfort psychiczny. Natomiast arahat jest jak trafiony jedną strzałą, cielesny ból nie wywołuje mentalnego cierpienia, umysł arahata pozostaje nieporuszonym:

Kogo umysł stoi jak góra,
Stabilnie, niepomieszany,
Nieprzywiązany do rzeczy wzbudzających przywiązanie,
Nierozgniewany rzeczami prowokującymi gniew.
Kiedy jego umysł jest kultywowany w ten sposób
Jak mogłoby go spotkać cierpienie?

Udana 4. 4

Kto opanował cierń zmysłowych przyjemności,
Zniewagi, kary, więzienie,
Ten mnich trwa stabilnie jak góra,
Bez pragnień, nieporuszony przez przyjemność i ból.

Udana 3. 3

Szerzej wypowiada się na ten temat czcigodny Sona: 

„Czcigodny panie, kiedy mnich jest arahatem z wyczerpanymi skazami, tym kto przeżył święte życie, wykonał to co było do wykonania, odłożył brzemię, osiągnął swój cel, całkowicie zniszczył pęta istnienia, w pełni wyzwolonym przez finałową wiedzę, skłania się ku sześciu rzeczom: do wyrzeczenia, do samotności, do nie-bolesnego, do wyczerpania pragnienia, do wyczerpania utrzymywania, i do nie-pomieszania. (...)

Załóżmy, czcigodny panie, że jest kamienna góra, bez szczelin czy pęknięć, jedna solidna masa skalna. Jeżeli gwałtowna burza nadejdzie ze wschodu, nie zachwieje nią, nie poruszy, nie zatrzęsie; jeżeli gwałtowna burza nadejdzie z zachodu, nie zachwieje nią, nie poruszy, nie zatrzęsie; jeżeli gwałtowna burza nadejdzie z północy, nie zachwieje nią, nie poruszy, nie zatrzęsie; jeżeli gwałtowna burza nadejdzie z południa, nie zachwieje nią, nie poruszy, nie zatrzęsie. Tak też kiedy mnich jest o tak doskonale wyzwolonym umyśle, nawet jeżeli potężne materialne formy poznawane przez oko wejdą w zasięg oka, nie wprawiają jego umysłu w obsesję; jego umysł jest zupełnie nie dotknięty. Pozostaje stabilny, osiągnąwszy niewzruszoność, obserwując ich zanikanie. Nawet jeżeli potężne dźwięki poznawane przez ucho wejdą w zasięg ucha … Nawet jeżeli potężne smaki poznawane przez język wejdą w zasięg języka … Nawet jeżeli potężne zapachy poznawane przez nos wejdą w zasięg nosa… Nawet jeżeli potężne dotyki poznawane przez ciało wejdą w zasięg ciała … Nawet jeżeli potężne idee poznawane przez umysł wejdą w zasięg umysłu, nie wprawiają jego umysłu w obsesję; jego umysł jest zupełnie nie dotknięty. Pozostaje stabilny, osiągnąwszy niewzruszoność, obserwując ich zanikanie.

W tej samej Suttcie, czcigodny Sona wymienia że arahat skłania się do sześciu rzeczy: do wyrzeczenia, do samotności, do nie-bolesnego, do wyczerpania pragnienia, do wyczerpania utrzymywania, i do nie-pomieszania. A to dlatego, ponieważ jest wolny od pożądania przez wyczerpanie pożądania; ponieważ jest wolny od nienawiści przez wyczerpanie nienawiści; ponieważ jest wolny od złudzenia przez wyczerpanie złudzenia. AN VI, 55

Arahat o sobie:

„Przyjaciele, w odniesieniu do widzianego trwam bez atrakcji czy odpychania, niezależny, oderwany, wolny, niestowarzyszony, z umysłem wolnym od barier. W odniesieniu do słyszanego ... odczuwanego ... poznawanego trwam bez atrakcji czy odpychania, niezależny, oderwany, wolny, niestowarzyszony, z umysłem wolnym od barier.  

 
„Przyjaciele, poznawszy materialną formę jako lichą, zanikającą, nie dającą pocieszenia, z wyczerpaniem, zanikiem, wstrzymaniem, rezygnacją i zaniechaniem atrakcji i utrzymywania odnośnie materialnej formy, mentalnych stanowisk, przywiązań i dogłębnych tendencji odnośnie materialnej formy, zrozumiałem, że mój umysł jest wyzwolony. Przyjaciele, poznawszy uczucie ... percepcję ... determinacje ... świadomość jako lichą, zanikającą, nie dającą pocieszenia, z wyczerpaniem, zanikiem, wstrzymaniem, rezygnacją i zaniechaniem atrakcji i utrzymywania odnośnie świadomości, mentalnych stanowisk, przywiązań i dogłębnych tendencji odnośnie świadomości, zrozumiałem, że mój umysł jest wyzwolony. To przez poznanie w ten sposób, w odniesieniu do tych pięciu agregatów utrzymywania, przez nie-utrzymywanie, mój umysł jest wyzwolony ze skaz”.

Przyjaciele, potraktowałem element ziemi jako nie-ja, bez jaźni bazującej na elemencie ziemi. I z wyczerpaniem, zanikiem, wstrzymaniem, rezygnacją i zaniechaniem atrakcji i utrzymywania bazujących na elemencie ziemi, mentalnych stanowisk, przywiązań i dogłębnych tendencji odnośnie elementu ziemi, zrozumiałem, że mój umysł jest wyzwolony. Przyjaciele, potraktowałem element wody ... ognia ... powietrza ... przestrzeni ... świadomości jako nie-ja, bez jaźni bazującej na elemencie świadomości. I z wyczerpaniem, zanikiem, wstrzymaniem, rezygnacją i zaniechaniem atrakcji i utrzymywania bazujących na elemencie świadomości, mentalnych stanowisk, przywiązań i dogłębnych tendencji odnośnie elementu świadomości, zrozumiałem, że mój umysł jest wyzwolony. To przez poznanie w ten sposób, w odniesieniu do tych sześciu elementów, przez nie-utrzymywanie, mój umysł jest wyzwolony ze skaz”.

Przyjaciele, z wyczerpaniem, zanikiem, wstrzymaniem, rezygnacją i porzuceniem chęci, pożądania, rozmiłowania, pragnienia, atrakcji i utrzymywania, mentalnych stanowisk, przywiązań i dogłębnych tendencji odnośnie oka, materialnych form, świadomości oka, zrozumiałem, że mój umysł jest wyzwolony. Z wyczerpaniem, zanikiem, wstrzymaniem, rezygnacją i porzuceniem chęci, pożądania, rozmiłowania, pragnienia, atrakcji i utrzymywania, mentalnych stanowisk, przywiązań i dogłębnych tendencji odnośnie ucha, dźwięków, świadomości ucha zrozumiałem, że mój umysł jest wyzwolony. Z wyczerpaniem, zanikiem, wstrzymaniem, rezygnacją i porzuceniem chęci, pożądania, rozmiłowania, pragnienia, atrakcji i utrzymywania, mentalnych stanowisk, przywiązań i dogłębnych tendencji odnośnie nosa, zapachów, świadomości nosa, zrozumiałem, że mój umysł jest wyzwolony. Z wyczerpaniem, zanikiem, wstrzymaniem, rezygnacją i porzuceniem chęci, pożądania, rozmiłowania, pragnienia, atrakcji i utrzymywania, mentalnych stanowisk, przywiązań i dogłębnych tendencji odnośnie języka, smaków, świadomości języka, zrozumiałem, że mój umysł jest wyzwolony. Z wyczerpaniem, zanikiem, wstrzymaniem, rezygnacją i porzuceniem chęci, pożądania, rozmiłowania, pragnienia, atrakcji i utrzymywania, mentalnych stanowisk, przywiązań i dogłębnych tendencji odnośnie ciała, dotyków, świadomości ciała, zrozumiałem, że mój umysł jest wyzwolony. Z wyczerpaniem, zanikiem, wstrzymaniem, rezygnacją i porzuceniem chęci, pożądania, rozmiłowania, pragnienia, atrakcji i utrzymywania, mentalnych stanowisk, przywiązań i dogłębnych tendencji odnośnie umysłu, idei, świadomości umysłu, zrozumiałem, że mój umysł jest wyzwolony. To przez poznanie w ten sposób, w odniesieniu do tych sześciu wewnętrznych i zewnętrznych baz, przez nie-utrzymywanie, mój umysł jest wyzwolony ze skaz.

Przyjaciele, dawniej kiedy żyłem domowym życiem, byłem ignorantem. Wtedy Tathagata lub jego uczeń nauczył mnie Dhammy. Po usłyszeniu Dhammy uzyskałem wiarę w Tathagatę. Posiadając wiarę rozważyłem 'Domowe życie jest tłoczne i duszne; bezdomne szeroko otwarte. Nie jest możliwym żyjąc jak gospodarz prowadzić święte życie, całkowicie doskonałe i czyste jak wypolerowana muszla. Może zgolę włosy i brodę, przywdzieję żółtą szatę i odejdę z domu w bezdomność'. I przy innej okazji, zaniechawszy majątku, zaniechawszy kręgu krewnych, zgoliłem swe włosy i brodę, zawdziałem żółtą szatę i odszedłem z domu w bezdomność.

Tak odchodząc i otrzymując reguły treningu i drogę życiową mnicha porzucając zabijanie żywych istot, stałem się tym, kto powstrzymuje się od zabijania żywych istot, z odłożonymi kijem i bronią, łagodny i uprzejmy, trwałem we współczuciu dla wszystkich istot. Zaniechawszy zabierania tego co nie dane, stałem się tym, który powstrzymuje się od zabierania tego co nie dane, biorąc tylko to co dane, oczekując tylko tego co dane, stałem się tym, który powstrzymuje się od zabierania tego co niedane, trwając czystym w sobie przez nie kradzenie.

Porzucając to co nie należy do świętego życia, stałem się tym kto żyje poza, powstrzymując się od wulgarnej zmysłowości. Porzucając fałszywą mowę, stałem się tym który powstrzymuje się od fałszywej mowy, mówiąc prawdę, lgnąc do prawdy, jestem godny zaufania, rzetelny i niezawodny. Porzucając złośliwą mowę stałem się tym kto powstrzymuje się od złośliwej mowy, jak ten co ani nie powtarza gdzie indziej w celu tworzenia podziałów tego co tu usłyszał, ani nie powtarza tutaj tego co usłyszał gdzie indziej; jestem tym który jednoczy podzielonych.

Jestem promotorem przyjaźni i radosnej zgody, raduję się zgodnością, cieszę się zgodnością, zostałem mówcą słów które promują zgodę. Porzucając ostrą mowę, stałem się tym który powstrzymuje się od ostrej mowy, stałem się mówcą słów łagodnych, miłych i cieszących ucho, dochodzących do serca, słów drogich i pożądanych przez wielu. Porzucając obmowę, stałem się tym który powstrzymuje się od obmowy, jak ten kto mówi zgodnie ze stanem faktycznym, o tym co korzystne, o Dhammie i Dyscyplinie, stałem się mówcą właściwych słów, wartych zapamiętania, uzasadnionych, wyważonych i związanych z dobrem. Stałem się tym, który powstrzymuje się od niszczenia roślin i nasion. Stałem się tym, który je tylko raz dziennie, odmawiając posiłku o późnej porze i w nocy. Stałem się tym, który powstrzymuje się od tańca i śpiewu, muzyki i przedstawień teatralnych. Stałem się tym, który powstrzymuje się od noszenia ozdób i używania pachnideł. Stałem się tym, który powstrzymuje się od używania wysokich i dużych łóżek. Stałem się tym, który powstrzymuje się od akceptowania złota i srebra. Stałem się tym, który powstrzymuje się od akceptowania: surowego ziarna...surowego mięsa...kobiet i dziewczyn...niewolnic i niewolników...owiec i kóz...słoni i wołów, koni i kobył...pól i ziemi. Stałem się tym który powstrzymuje się od chodzenia na posyłki...od kupowania i sprzedawania...od używania fałszywych wag...fałszywych metali i fałszywych miar...od oszukiwania, zwodzenia, defraudowania i szachrajstwa...od ranienia, mordowania, więzienia, zbójnictwa, plądrowania i przemocy. Stałem się tym co jest zadowolony z szat do ochrony ciała, z wyżebranego jedzenia do zaspokojenia głodu, gdziekolwiek idę, cały swój dobytek zabieram ze sobą. Tak samo jak ptak który gdziekolwiek leci używa swych własnych skrzydeł, tak też stałem się tym, który jest zadowolony z szat do ochrony ciała, z wyżebranego pożywienia dla zaspokojenia głodu, gdziekolwiek idę, cały swój dobytek zabieram ze sobą. Posiadając ten rodzaj cnót, właściwych szlachetnym, czuję w sobie zadowolenie co nienaganne.


Widząc widzialne formy okiem, nie chwytam się znaków i cech przez które, gdybym pozostawił funkcję oka bez ochrony, złe niekorzystne stany pożądania i smutku mogłyby mnie nawiedzić. Praktykuję drogę wstrzemięźliwości, chronię funkcję oka, podejmuję się wstrzemięźliwości funkcji oka. Słysząc dźwięk uchem ... Wąchając zapach nosem ... Smakując smak językiem ... Dotykając dotykalne ciałem...Poznając idee umysłem, nie chwytam się znaków i cech przez które, gdybym pozostawił funkcję umysłu bez ochrony, złe niekorzystne stany pożądania i smutku mogłyby mnie nawiedzić. Praktykuję drogę wstrzemięźliwości, chronię funkcję umysłu, podejmuję się wstrzemięźliwości funkcji umysłu. Posiadając tą wstrzemięźliwość szlachetnych, czuję w sobie zadowolenie co nienaganne.

Stałem się tym który działa z pełną rozwagą, poruszając się na przód i z powrotem, który działa z pełną rozwagą patrząc na i patrząc poza, który działa z pełną rozwagą zginając się i rozciągając, który działa z pełną rozwagą nosząc połataną szatę i miskę, który działa z pełną rozwagą gdy je, pije, przeżuwa i smakuje, który działa z pełną rozwagą gdy opróżnia jelita i oddaje mocz, który działa z pełną rozwagą gdy chodzi, stoi i siedzi, budzi się, mówi i milczy.

Posiadając ten agregat szlachetnej cnoty, i tą szlachetną wstrzemięźliwość funkcji i posiadając tą szlachetną uważność i rozwagę, udałem się w odosobnione miejsce: do lasu, korzenia drzewa, góry, zbocza, górskiej jaskini, terenu cmentarnego, leśnej gęstwiny, otwartej przestrzeni, stogu siana. Po powrocie z żebrania, po posiłku, siadałem krzyżując swe nogi, z ciałem wyprostowanym, z ustanowioną uważnością przed sobą. Porzucając pożądania świata, oczyszczałem swój umysł od pożądania. Porzucając złą wolę trwałem bez umysłu o złej woli, współczujący dla dobra wszystkich żywych istot, oczyszczałem umysł od złej woli. Porzucając stany letargiczne i ospałość, trwałem z umysłem wolnym od stanów letargicznych i ospałości, postrzegając światło, uważny i w pełni rozważny, oczyszczałem swój umysł ze stanów letargicznych i ospałości. Porzucając niepokój i zmartwienia, trwałem niezaniepokojony, z umysłem wyciszonym w sobie, oczyszczając umysł z niepokojów i zmartwień. Porzucając niepewność, trwałem z umysłem, który pokonał niepewność, nie kwestionując korzystnych idei, oczyszczałem umysł z niepewności.

Po zaniechaniu tych pięciu przeszkód, skalań umysłu, osłabiających zrozumienie, całkowicie odosobniony od zmysłowych przyjemności, odosobniony od niekorzystnych stanów wkroczyłem i trwałem w pierwszej jhanie, z myśleniem i rozważaniem wraz z błogością i przyjemnością zrodzonymi z odosobnienia. Po uspokojeniu myślenia i rozważania wkroczyłem i trwałem w drugiej jhanie z pewnością siebie i z zjednoczonym umysłem, bez myślenia i rozważania z błogością i przyjemnością zrodzonymi z koncentracji. Z odejściem błogości trwając w równowadze, uważny i w pełni rozważny ciągle odczuwając przyjemność cielesną, wkroczyłem i trwałem w trzeciej jhanie, na temat której szlachetni powiadają:'Ten ma przyjemne przebywanie, kto zrównoważony i uważny'. Po zaniechaniu przyjemności i bólu z uprzednim zanikiem radości i smutku, wkroczyłem i trwałem w czwartej jhanie, charakteryzującej się ani-bólem-ani-przyjemnością, i z oczyszczoną uważnością dzięki równowadze.

Kiedy mój skoncentrowany umysł był tak oczyszczony, jasny nienaganny, wolny od niedoskonałości, podatny, władczy, stały, bazujący na niewzruszoności, nakierowałem, inklinowałem umysł na wiedzę o eliminacji skaz. Miałem bezpośrednią taką wiedzę: 'To cierpienie'. Miałem bezpośrednią taką wiedzę: 'To powstanie cierpienia'. Miałem bezpośrednią taką wiedzę: 'To wstrzymanie cierpienia'. Miałem bezpośrednią taką wiedzę: 'To droga do wstrzymania cierpienia'. Zrozumiałem to takim jakim w rzeczywistości to jest: 'Takie są skazy'. Zrozumiałem to takim jakim w rzeczywistości to jest: 'To jest powstanie skaz'. Zrozumiałem to takim jakim w rzeczywistości to jest: 'To jest wstrzymanie skaz'. Zrozumiałem to takim jakim w rzeczywistości to jest: 'To jest droga prowadząca do wstrzymania skaz'.

Kiedy wiedziałem i widziałem w ten sposób, mój umysł został wyzwolony ze skazy zmysłowego pożądania, ze skazy istnienia, i ze skazy ignorancji. Z wyzwoleniem pojawia się wiedza: 'Jest wyzwolony'. Miałem bezpośrednią wiedzę: 'Narodziny wyczerpane, święte życie przeżyte, co trzeba było wykonać zostało wykonane. Nigdy więcej tego stanu istnienia'. To przez poznanie w ten sposób, przyjaciele w odniesieniu do tego ciała z jego świadomością i wszystkimi zewnętrznymi znakami, ja-twórczość, moje-twórczość i dogłębne tendencje do wyobrażenia zostały wykorzenione u mnie”. M 112

Jako wolny od idei „ja” i „moje”, arahat nie popada w trzy rozróżnienia, jakie zwykle czynią zwykli ludzie: 
 

„Czcigodny panie, kiedy mnich jest arahatem z wyczerpanymi skazami, tym kto przeżył święte życie, wykonał to co było do wykonania, odłożył brzemię, osiągnął swój cel, całkowicie zniszczył pęta istnienia, w pełni wyzwolonym przez finałową wiedzę, nie pojawia mu się: 'Jest ktoś lepszy niż ja', czy 'Jest ktoś mi równy', czy 'Jest ktoś ode mnie gorszy'”. Oto co powiedział czcigodny Khema. Nauczyciel się zgodził. Wtedy, czcigodny Khemma, myśląc: 'Nauczyciel się zgodził ze mną, wstał ze swego miejsca, złożył hołd Zrealizowanemu i okrążywszy go trzymając go po swej prawej stronie, odszedł.

AN VI, 49 

 

Zwykły człowiek jest zależny od swego postrzegania, pewne rzeczy (np. rozpadające się zwłoki) jawią mu się jako odpychające, inne znowu, wydają mu się atrakcyjne. Arahat jeżeli zechce:

„Obym trwał postrzegając nieodpychające w odpychającym”, trwa postrzegając nieodpychające w odpychającym. Jeżeli zechce: „Obym trwał postrzegając nieodpychające w odpychającym i nieodpychającym”, trwa postrzegając nieodpychające w odpychającym i nieodpychającym. Jeżeli zechce: „Obym trwał postrzegając odpychające w nieodpychającym i odpychającym”, to trwa postrzegając odpychające w tym. Jeżeli zechce „Obym uniknął zarówno odpychającego i nieodpychającego, trwając w równowadze uważny i w pełni rozważny”, to trwa w równowadze ku temu, uważny i w pełni rozważny. Oto jak jest człowiekiem z rozwiniętymi zdolnościami.

M 152