Nanamoli Thera: Etyka – dialektyka rozumu i uczucia

Etyka wynika z wysiłku ucieczki z chaosu estetycznej bezpośredniości. Ale etyka potrzebuje usprawiedliwienia: usprawiedliwienie etyki przez rozum (z pomocą logiki) tworzy dialektykę racjonalnych systemów filozoficznych; usprawiedliwienie etyki przez uczucie tworzy dialektykę religii (z lub bez logiki, i/lub z świętymi wojnami). Usprawiedliwienie egzystencji jest ich kazirodczym potomstwem, jak i jej potępienie*.

Nanamoli Thera

*Dialektykę wynikłą z aprobowania egzystencji (kocham życie) i jej negowania (nienawidzę życia) rozpoznaje Sutta:

Mnisi, są dwa rodzaje poglądów i kiedy bogowie i ludzie się ich chwytają pewni grzęzną a pewni idą za daleko, to tylko ci z wglądem widzą. A jak niektórzy grzęzną? Bogowie i ludzie kochają istnienie, rozmiłowują się w istnieniu, cieszą się istnieniem, kiedy jest im wykładana Dhamma o wstrzymaniu istnienia, ich serca nie pokładają w niej zaufania, nie stają się stabilne i zdecydowane. I tak niektórzy grzęzną. A jak pewni idą za daleko? Niektórzy są zawstydzeni, upokorzeni i zdegustowani tym samym istnieniem i patrząc w przód ku nie-istnieniu w ten sposób: „Panowie, po rozpadzie ciała te ja jest ucięte, zanihilowane i po śmierci nie istnieje, to najspokojniejsze, to najwyższy cel, to jest rzeczywistość”, i tak niektórzy idą za daleko. A jak ci z wglądem widzą? Tu mnich widzi cokolwiek doszłego do istnienia jako doszłe do istnienia. Widząc w ten sposób wszedł on na drogę do beznamiętności w stosunku do tego, drogę do zaniku i wstrzymania pożądania tego. Tak widzi ten z wglądem. (Itv49).

Co warto zauważyć, ludzie o określonym emocjonalnym nastawieniu do życia, mają tendencje do tworzenia czy akceptowania logicznych systemów zgodnych z ich emocjonalnym nastawieniem, a następnie zaciemniania tej zależności przez przedstawianie racjonalnych przyczyn ich postawy.