Odosobnienie

Przeczytałem wiele pism, zarówno mistrzów pogańskich, jak też proroków Starego i Nowego Testamentu, uważnie i z wielką gorliwością poszukując najwznioślejszej i najlepszej cnoty, za pomocą której człowiek by mógł najmocniej i najściślej się związać z Bogiem, przez łaskę stać się tym, czym On jest z natury, oraz osiągnąć największe podobieństwo do tego obrazu, jakim był w Nim i w którym przed stworzeniem świata, nie istniała między nim a Bogiem żadna różnica. A kiedy tak zgłębiam wszystkie pisma, jak tylko pozwala mi na to mój rozum i jego zdolności poznawcze, nie znajdują niczego lepszego nad czyste odosobnienie. To wznosi się ponad wszystko, gdyż każda inna cnota ma jakieś odniesienie do stworzeń, podczas gdy odosobnienie jest od nich wszystkich oddzielone. Dlatego Chrystus powiedział do Marty: Unum est necessarium (Łk 10, 42), co znaczy: Marto, kto chce być wolny od troski i czysty, musi mieć jedno, to jest odosobnienie.

Mistrzowie nie szczędzą najwyższych pochwał miłości. Tak postępuje, na przykład, św. Paweł, gdy mówi: "Cokolwiek bym czynił, jeśli nie mam miłości, niczym jestem" (por. l Kor 13, 1). Ja natomiast ponad wszelką miłość sławię odosobnienie. Po pierwsze, ponieważ w miłości najlepsze jest to, że przymusza mnie ona do miłowania Boga, odosobnienie natomiast Jego zmusza do kochania mnie. A przecież przymuszanie Boga do mnie należy o wiele wyżej cenić aniżeli przymuszanie mnie do Boga - z tej mianowicie racji, że Bóg może głębiej wejść we mnie i ściślej się ze mną zjednoczyć, niż ja mógłbym z Nim. Że zaś odosobnienie przymusza Boga do mnie, wynika to stąd, że każda rzecz pragnie się znaleźć na swoim, z natury jej właściwym miejscu. Właściwym zaś i naturalnym miejscem Boga są jedność i czystość - tych zaś miejscem jest odosobnienie. Dlatego Bóg musi się oddać sercu odosobnionemu. Odosobnienie wynoszę nad miłość dlatego też, że ta nakłania mnie do znoszenia wszystkiego ze względu na Boga,odosobnienie natomiast daje mi zdolność przyjmowania samego tylko Boga. Otóż ze zdolności przyjmowania wyłącznie Jego płynie korzyść znacznie większa aniżeli ze znoszenia wszystkiego ze względu na Niego. W cierpieniu bowiem zawiera się jeszcze jakieś odniesienie człowieka do stworzeń, one są przecież jego źródłem, odosobnienie natomiast jest od nich wszystkich całkowicie oddzielone. Że zaś odosobnienie ma zdolność przyjmowania wyłącznie Boga, wykażę to w następujący sposób: Nic nie może zostać przyjęte, jeżeli nie istnieje przyjmujący podmiot. Otóż odosobnienie jest tak bardzo bliskie nicości, że poza Bogiem nie ma nic tak subtelnego, żeby w nim mogło przebywać. On jeden jest tak prosty i subtelny, że może przebywać w sercu odosobnionym. Z tej racji odosobnienie nie może niczego przyjąć poza Bogiem.

Również pokorę mistrzowie wysławiają ponad wiele innych cnót. Ja natomiast ponad największą pokorę stawiam odosobnienie, z tej racji mianowicie, że pokora może istnieć bez odosobnienia, doskonałe odosobnienie natomiast nie może istnieć bez doskonałej pokory, ponieważ taka pokora zmierza do unicestwienia własnego "Ja". Odosobnienie zaś dotyka tak blisko nicości, że między doskonałym odosobnieniem a nią nic się nie może znaleźć. Stąd doskonałe odosobnienie nie jest możliwe bez pokory - a przecież dwie cnoty zawsze są lepsze niż jedna. Drugą przyczyną, dla której nad pokorę wynoszę odosobnienie, jest to, że doskonała pokora uniża się przed wszystkimi stworzeniami, a w uniżeniu tym człowiek wychodzi z siebie samego i kieruje się ku stworzeniom; odosobnienie natomiast trwa samo w sobie. Żadne zaś, najszlachetniejsze nawet wyjście nie potrafi dorównać szlachetnością pozostawaniu w sobie. Dlatego prorok Dawid mówi: Omnis gloria eius filiae regis ab intus, to znaczy: "Wszelka chwała tej córy królewskiej płynie z jej wnętrza" (Ps 45, 14). Doskonałe odosobnienie wyklucza wszelkie odniesienia do stworzeń, zarówno w sensie uniżania się przed nimi, jak i wywyższania się nad nie; nie pragnie ono być pod czymś ani nad czymś, chce istnieć samo z siebie i nie być przedmiotem niczyjej miłości ani udręki, nie pragnie równości ani nierówności z żadnym stworzeniem, nie chce tego i tamtego, chce tylko być, nic poza tym. Ale nie chce być tym lub tamtym, bo kto chce być tym lub tamtym, ten chce być czymś, odosobnienie natomiast chce być niczym. Dlatego pozostawia w spokoju wszystkie rzeczy.

Ale tutaj mógłby ktoś zauważyć: Matka Najświętsza miała przecież wszystkie cnoty w najdoskonalszy sposób, zatem musiało w Niej być również doskonałe odosobnienie. Otóż jeżeli odosobnienie przewyższa pokorę, dlaczego nie chlubiła się odosobnieniem, lecz pokorą, w tych mianowicie słowach: Quia respexit dominus humüitatem ancillae suae, to znaczy: "Wejrzał na pokorę swej służebnicy" (Łk 1, 48). Dlaczegóż nie powiedziała: "Wejrzał na odosobnienie swej służebnicy"? Na to dam następującą odpowiedź:, jeżeli w ogóle można mówić o cnotach Boga, w Nim są zarówno odosobnienie jak pokora. Wiedz, że pełna miłości pokora kazała Bogu zniżyć się do ludzkiej natury, podczas gdy Jego odosobnienie trwało niezmiennie w sobie samym, kiedy się stał człowiekiem, tak samo jak wtedy gdy stwarzał niebo i ziemię, co potem ci jeszcze objaśnię. A ponieważ Pan, kiedy miał się stać człowiekiem, trwał niezmiennie w swym odosobnieniu, Maryja dobrze wiedziała, że tego samego oczekiwał również od Niej i że patrzył w tej sprawie nie na Jej odosobnienie, lecz na pokorę. Dlatego trwała nieporuszona w swym odosobnieniu, nim się natomiast nie chlubiła, lecz pokorą. A jeśliby o swym odosobnieniu wspomniała choćby tylko jednym słowem, gdyby na przykład, powiedziała: "Wejrzał na me odosobnienie", uległoby ono zakłóceniu i nie byłoby już całkowite ani doskonałe, bo nastąpiłoby tu wyjście z siebie. Każde zaś, najmniejsze nawet, wyjście z siebie musi pozostawić jakąś skazę na odosobnieniu. Widzisz zatem przyczynę, dla której Maryja nie chlubiła się swym odosobnieniem, lecz pokorą. Dlatego też prorok mówi: Audiam, quid loquatur in me Dominus Deus (Ps 85, 9), to znaczy: "Zamilknę i będę słuchał, co we mnie mówi mój Bóg i mój Pan" - tak jakby chciał powiedzieć: "Jeśli Bóg chce do mnie mówić, niech wejdzie do mego wnętrza, bo ja nie wyjdę".

Odosobnienie wynoszę nawet ponad miłosierdzie, to bowiem polega na sprowadzającym do serca smutek wychodzeniu z siebie i zbliżaniu się do ułomności drugiego. Odosobnienie wolne jest od tego, pozostaje w sobie samym i nic go nie może zasmucić. Bo dopóki coś może człowieka zasmucić, jego postawa nie jest właściwa. Krótko mówiąc: gdy przyglądam się wszystkim cnotom, żadna nie wydaje mi się tak wolna od skazy, żadna też tak nie wiąże z Bogiem, jak odosobnienie.

Mistrz imieniem Awicenna mówi: szlachetność ducha odosobnionego jest tak wielka, że wszystko co widzi, jest prawdziwe, wszystko czego pragnie, spełnia się, a wszelkie jego polecenia muszą zostać posłusznie wykonane. Tego zaś bądź pewny: gdy duch wolny trwa w należytym odosobnieniu, wtedy zawsze zniewala Boga do swego bytu, a gdyby mógł istnieć bez form i przypadłości, otrzymałby własny byt Boga. Tego jednak On nie może dać nikomu poza sobą samym, dlatego duchowi odosobnionemu nie może uczynić nic więcej nad danie mu siebie samego. A człowiek, który w ten sposób trwa w pełnym odosobnieniu, zostanie uniesiony aż do wieczności, do tego stopnia, że odtąd nie będzie go mogła poruszyć żadna rzecz doczesna, nie będzie odczuwał nic cielesnego, będzie jakby umarły dla całego świata, bo nic co ziemskie mu nie smakuje. To miał na myśli św. Paweł, gdy mówił: "Żyję, a przecież to nie ja żyję, żyje we mnie Chrystus" (Ga 2, 20). Możesz teraz zapytać: czymże ono jest, to tak szlachetne samo w sobie odosobnienie? Otóż wiedz, że prawdziwe odosobnienie nie jest niczym innym jak nieporuszonym trwaniem ducha w doli i niedoli, w czci, hańbie i wstydzie - na podobieństwo góry z ołowiu, której nie może poruszyć słaby wiatr. To nieporuszone odosobnienie najbardziej upodabnia człowieka do Boga. Ono właśnie sprawia, że jest Bogiem, ono też stanowi źródło Jego czystości, prostoty i niezmienności. Stąd żeby człowiek stał się podobny do Boga (jeśli w ogóle wolno mówić o podobieństwie stworzenia do Niego!), musi się to dokonać za pomocą odosobnienia. Ono bowiem prowadzi człowieka do czystości, od niej do prostoty, z tej zaś do niezmienności, a te przymioty są podstawą podobieństwa między Bogiem a człowiekiem. Podobieństwo to musi się jednak realizować w łasce, ta bowiem odrywa człowieka od rzeczy doczesnych i oczyszcza od wszystkich przemijających. Wiedz zaś, że gdzie nie ma stworzeń, tam jest pełno Boga, a gdzie pełno stworzeń, tam Go nie ma.

Wiedzieć też powinieneś, że w tym nieporuszonym odosobnieniu Bóg trwał od wieków i trwa nadal. A kiedy stwarzał niebo i ziemię, Jego nieporuszone odosobnienie dotknęło to tak mało, jakby się nigdy nie pojawiło żadne stworzenie. Powiem więcej: wszystkie modlitwy i dobre uczynki, które by człowiek pełnił w doczesności, tak mało poruszają Boże odosobnienie, jakby ani jedno z nich nie zaistniało w czasie. Boga nigdy nie czynią one łaskawszym lub przychylniejszym dla człowieka i jest tak, jakby on nie odmówił ani jednej modlitwy i nie spełnił ani jednego uczynku. Powiem dalej: kiedy Syn w Bóstwie miał się stać człowiekiem i stał się nim, a następnie wycierpiał mękę, wszystko to tak mało dotknęło nieporuszone odosobnienie Boga, jakby się nigdy nie stał człowiekiem. Mógłbyś tu jednak powiedzieć: "W takim razie, jeśli dobrze słyszę, wszystkie modlitwy i dobre uczynki poszły na marne, ponieważ Bóg nie interesuje się nimi i nic takiego nie może Go poruszyć. A przecież mówi się, że Bóg chce, żeby Go o wszystko prosić".

Posłuchaj no, tego co powiem i staraj się, jeśli możesz, dobrze mnie zrozumieć. Otóż Bóg w swoim pierwszym wiekuistym spojrzeniu - gdybyśmy tu w ogóle mogli przyjąć jakieś pierwsze spojrzenie! - wszystkie rzeczy ujrzał, tak jak miały zaistnieć; w tym samym spojrzeniu zobaczył, kiedy i jak miał stworzyć świat, kiedy Syn miał się stać człowiekiem i cierpieć. Zobaczył najmniejszą nawet modlitwę i dobry uczynek, które ludzie mieli pełnić, widział też, które modlitwy i pobożne ofiary miał wysłuchać, widział, że jutro będziesz Go usilnie wzywał, a twojego wołania i modlitwy On wysłucha nie dopiero jutro, gdyż wysłuchał ich już w swej wieczności, nim jeszcze się stałeś człowiekiem. Ale jeśli twoja modlitwa nie jest usilna i gorąca, Bóg nie odrzuca cię dopiero teraz - uczynił to już w swej wieczności.

Tak więc Bóg wszystko widział w swym pierwszym przedwiecznym spojrzeniu i nie uczyni niczego nowego, gdyż wszystko już od samego początku uczynił. Zatem trwa nieustannie w swym nieporuszonym odosobnieniu, lecz z tego powodu modlitwa ludzi i dobre uczynki nie idą na marne, bo kto dobrze postępuje, ten dobrą otrzyma zapłatę, a kto źle - też stosowną. Myśl taką wyraża również św. Augustyn w ostatnim rozdziale piątej księgi O Trójcy Świętej, gdzie tak mówi: Deus autem... itd. - co znaczy: niech nikt, broń Boże, nie mówi, że Bóg kogoś kocha na sposób czasowy, bo u Niego nic nie jest przeszłe ani też przyszłe; On umiłował wszystkich świętych jeszcze przed stworzeniem świata, tak jak ich przewidział. A kiedy nadchodzi chwila, że to co widział w wieczności, ukazuje naszym oczom w czasie, wtedy ludziom się wydaje, że Bóg okazał im nową miłość. Tak więc, kiedy On się gniewa albo wyświadcza jakieś dobro, wtedy my się zmieniamy, podczas gdy On pozostaje niezmieniony. Podobnie blask słońca drażni oko chore, a cieszy zdrowe, choć sam w sobie pozostaje taki sam. Tę myśl znajdujemy także u Augustyna w czwartym rozdziale XII księgi O Trójcy Świętej, gdzie mówi: Nam Deus non ad tempus videt, nee aliquid fit novi in eins visione - "Bóg widzi nie na sposób czasowy, w Jego widzeniu nie pojawia się też nic nowego". Na ten temat wypowiada się również Izydor w księdze O najwyższym Dobru, gdzie czytamy: "Wielu pyta: Co czynił Bóg, zanim stworzył niebo i ziemię? albo: Skąd się w Nim pojawiła nowa decyzja stworzenia świata?" I tak na to odpowiada: "W Bogu nigdy się nie pojawiła nowa decyzja, bo chociaż stworzenia nie istniały jeszcze same w sobie, tak jak teraz, były jednakże od wieków w Bogu, w jego umyśle". Bóg nie stworzył nieba i ziemi w ten sposób, jak my postępujemy, kiedy po upływie jakiegoś czasu mówimy: niech się stanie to lub tamto, bo wszystkie stworzenia zostały wypowiedziane już w Słowie Przedwiecznym. Na potwierdzenie moglibyśmy jeszcze przytoczyć słowa, które Pan wypowiedział do Mojżesza, gdy ten zapytał Go: "Panie, a jeśli faraon zechce się dowiedzieć, kim Ty jesteś, jak mam mu odpowiedzieć?" Pan zaś na to: "Tak powiedz: Ten, który jest, posłał mnie" (Wj 3, 13). Słowa te znaczą: Ten, który niezmiennie trwa sam w sobie, posłał mnie.

Ale ktoś mógłby tu powiedzieć: Czy to nieporuszone odosobnienie zachowywał również Chrystus, wtedy gdy mówił: "Smutna jest moja dusza aż do śmierci" (Mt 26, 38), i Maryja, kiedy stała pod krzyżem? Wszak tyle się mówi o Jej gorzkim żalu! Jak można to wszystko pogodzić z nieporuszonym odosobnieniem? - Otóż, jak wiadomo, mistrzowie mówią, że w każdym z nas istnieje dwóch ludzi. Jeden zwie się "człowiekiem zewnętrznym" - jest to życie zmysłowe. Temu człowiekowi służy pięć zmysłów, działa on jednak mocą pochodzącą od duszy. Drugi nazywa się "człowiekiem wewnętrznym" - jest to jego życie duchowe. Otóż wiedz, że człowiek duchowy, miłujący Boga, posługuje się władzami duszy w człowieku zewnętrznym tylko w tym stopniu, w jakim się tego koniecznie domaga pięć zmysłów. Jego wnętrze zwraca się do owych zmysłów, tylko po to by nimi kierować, być ich przewodnikiem i je chronić, ażeby się za wzorem zwierząt nie oddały całkowicie swemu przedmiotowi zmysłowemu, jak to się zdarza u wielu tych, którzy szukają w życiu rozkoszy zmysłowych i postępują jak pozbawione rozumu zwierzęta; takich należałoby nazywać "bydłem" raczej niż "ludźmi". Wszystkie inne swe władze, poza tymi przez które się zwraca ku pięciu zmysłom dusza oddaje człowiekowi wewnętrznemu. A kiedy ten człowiek zwróci się nieco ku rzeczom wzniosłym i szlachetnym, wtedy dusza wszystkie te władze, które wypożyczyła pięciu zmysłom, przyciąga na powrót ku sobie, a wówczas on tak się zachowuje, jakby odszedł od zmysłów i wpadł w uniesienie, przedmiotem bowiem, ku któremu się zwraca są wyobrażenia poznawcze lub pojęcia bezobrazowe. Wiedz jednak, że od każdego duchowego człowieka Bóg oczekuje, żeby Go kochał wszystkimi władzami duszy. Mówi bowiem: "Kochaj Boga całym sercem!" (Mk 12, 30). Otóż są i tacy, którzy wszystkie władze duszy zużywają całkowicie w człowieku zewnętrznym. To ci, którzy wszystkie zmysły i rozum kierują ku dobru przemijającemu; tacy nic nie wiedzą o człowieku wewnętrznym. Ty natomiast powinieneś wiedzieć, że człowiek zewnętrzny może być pochłonięty różnymi zajęciami, a mimo to wewnętrzny pozostaje od nich całkowicie wolny i przez nie nieporuszony. Otóż, zarówno w Chrystusie, jak w Maryi był i człowiek zewnętrzny, i wewnętrzny. Jeśli więc mówili kiedykolwiek o sprawach zewnętrznych, czynili to w ich człowieku zewnętrznym, podczas gdy wewnętrzny trwał w nieporuszonym odosobnieniu. Tak też było, kiedy Chrystus mówił: "Smutna jest moja dusza aż do śmierci" (Mt 26, 38), jak i zawsze wtedy kiedy Maryja uskarżała się i o czymś mówiła; ich wnętrze pozostawało zawsze w nieporuszonym odosobnieniu. Posłużmy się tu następującym porównaniem: Drzwi poruszają się na zawiasach. Ich zewnętrzne deski porównam do człowieka zewnętrznego, zawiasy zaś do wewnętrznego. Kiedy drzwi się otwierają i zamykają, wówczas deski poruszają się w obie strony, zawiasy natomiast pozostają nieporuszone na swoim miejscu i nigdy nie zmieniają położenia. Tak samo rzecz się ma w naszym przypadku, jeśli tylko zechcesz właściwie to rozumieć.

Jeśli się teraz zapytam o przedmiot czystego odosobnienia, odpowiem, że nie jest nim to lub tamto. Zmierza ono do czystej nicości, i powiem ci, dlaczego tak jest. Otóż czyste odosobnienie zmierza do tego, co najwyższe. Najwyższe zaś znajdujemy w tym, w kim Bóg może działać całkowicie według swojej woli. A nie w każdym sercu może On działać w ten sposób, bo chociaż jest wszechmocny, działać może w tej tylko mierze, w jakiej znajdzie albo stworzy gotowość. To "albo stworzy" dodałem ze względu na św. Pawła, bo w nim Bóg nie znalazł najmniejszej gotowości, lecz przygotował go przez udzieloną mu łaskę. Dlatego powiadam: Bóg działa odpowiednio do znalezionej gotowości. W człowieku działa inaczej niż w kamieniu. Możemy się tu posłużyć porównaniem zaczerpniętym z porządku natury. Gdy się rozpali w piekarniku i wsadzi do niego cztery ciasta: owsiane, jęczmienne, żytnie i pszenne, w piecu będzie jeden tylko żar, a mimo to jego oddziaływanie na te cztery rodzaje ciasta nie będzie jednakowe, bo z jednego wyjdzie piękny chleb, z drugiego coś gorszego, a z trzeciego - jeszcze coś gorszego. A winę za to ponosi nie żar, lecz w tym wypadku niejednakowy materiał. Podobnie i Bóg niejednakowe sprawia skutki w sercach; zależą one od stopnia gotowości i zdolności przyjmowania. Jeśli w sercu jest to lub tamto, może się pośród tego znaleźć coś, co Bogu uniemożliwi działanie najwznioślejsze. Żeby zatem serce było gotowe przyjąć to najwznioślejsze, musi zmierzać do czystej nicości, ona to bowiem stanowi największą możność. Ponieważ zaś serce odosobnione zmierza do tego, co najwyższe, musi zmierzać również do nicości, ona bowiem oznacza najwyższy stopień możności przyjęcia. Posłużmy się takim oto przykładem: Jeśli zamierzam napisać coś na woskowej tablicy, przeszkadzać mi będzie wszystko, co jest na niej napisane; choćby to było coś najszlachetniejszego, nie będę mógł pisać. A jeśli koniecznie zechcę coś napisać, muszę najpierw zetrzeć i usunąć to, co jest na niej. Tablica najlepiej się nadaje do pisania wtedy właśnie, kiedy zupełnie nic na niej nie ma. Tak samo, żeby Bóg mógł w moim sercu wpisać się na sposób najwznioślejszy, musi z niego wyjść wszystko, co można nazwać tym lub tamtym - a właśnie wtedy będzie to serce odosobnione. Dlatego Bóg może w nim działać w sposób najwznioślejszy i zgodnie ze swoją najwznioślejszą wolą. Z tej racji przedmiotem serca odosobnionego nie jest to lub tamto.

Zapytam z kolei: jaka jest modlitwa serca odosobnionego? I dam na to następującą odpowiedź: Czystość odosobniona modlić się nie może, bo kto się modli, ten czegoś od Boga pragnie - żeby mu coś dał, albo go czegoś pozbawił. A serce odosobnione niczego nie pragnie, niczego też nie ma, co chciałoby stracić. Dlatego też nie wydobywa się zeń żadna modlitwa; jego jedyną modlitwą jest całkowite upodobnienie się do Boga. Do tego się sprowadza cała jego modlitwa. Możemy tu przytoczyć wypowiedź św. Dionizego, w której objaśnia słowa św. Pawła (l Kor 9, 24): "Wielu ich jest i wszyscy biegną po wieniec; a przecież jeden tylko go otrzyma" - wszystkie władze duszy biegną po wieniec, a otrzyma go tylko jej istota. Otóż Dionizy mówi: Ten bieg to odwracanie się od stworzeń i zespalanie się z niestworzonością. A gdy dusza już dojdzie do tego kresu, wtedy zatraca swą nazwę, a Bóg ją pociąga ku sobie, tak że sama w sobie staje się niczym. Podobnie słońce przyciąga ku sobie zorzę poranną, tak że ta ginie bez śladu.

Człowieka może do tego doprowadzić tylko czyste odosobnienie. Można tu też przytoczyć słowa św. Augustyna. Mówi on: "Dusza ma tajemne wejście wprowadzające w Bożą naturę, gdzie wszystkie rzeczy przestają dla niej istnieć". Na ziemi tym wejściem nie może być nic innego jak czyste odosobnienie. Kiedy ono dojdzie do szczytu, wtedy się stanie poznaniem niepoznającym, miłością niemiłującą i światłem niejasnym.

Możemy tu jeszcze przytoczyć słowa pewnego mistrza. Mówi on: "Ubodzy w duchu to ci, którzy Bogu wszystkie rzeczy powierzyli, w ten sposób, jak On je miał, wówczas gdy nas jeszcze nie było. Czegoś podobnego dokonać może tylko czyste, odosobnione serce. Że zaś w sercu odosobnionym Bóg chętniej przebywa niż w każdym innym, dowiodę tego w następujący sposób:

Jeśli mnie zapytasz: "Czego Bóg szuka we wszystkich rzeczach?" odpowiem ci słowami Księgi Mądrości. Bóg mówi w niej: "We wszystkich rzeczach szukam spoczynku" (Syr 24, 7). Spoczynek zaś nie jest nigdzie tak całkowity, jak w sercu odosobnionym. Dlatego Bóg przebywa w nim chętniej niż w pozostałych cnotach i w każdej innej rzeczy.

A to także wiedzieć musisz: im usilniej człowiek się stara otwierać na Boże działanie, tym większa się staje jego szczęśliwość. A kto osiągnie największą gotowość, ten też dostąpi najwyższej szczęśliwości. Otóż jedynym sposobem otwierania się na działanie Boga jest upodobnianie się do Niego, bo w jakiej mierze człowiek się upodobni do Boga, w takiej samej będzie mógł przyjmować Jego oddziaływanie. Źródłem zaś tego upodobniania się jest uleganie Bogu. W im większym stopniu natomiast człowiek ulega stworzeniom, tym mniej się upodobnia do Boga. Otóż serce czyste, odosobnione, wolne jest od wszelkiego stworzenia i dlatego jest też całkowicie poddane Bogu, do Niego się w najwyższym stopniu upodobnia, a zarazem ma najwyższą zdolność przyjmowania Boskiego wpływu. O tym właśnie myślał św. Paweł, kiedy mówił: "Przyodziejcie się w Jezusa Chrystusa!" (Rz 13, 14). Przez upodobnienie się do Niego; tak tylko można się w Niego przyodziać. Gdy Chrystus stał się człowiekiem, nie przybrał do jedności ze sobą jednego człowieka, lecz ludzką naturę. Dlatego wyrzeknij się wszystkich rzeczy, a wówczas pozostanie to tylko, co przybrał Chrystus; w ten sposób przyodziałeś się w Chrystusa.

A kto chce pojąć szlachetność doskonałego odosobnienia i płynące z niego korzyści, niech rozważy słowa Chrystusa, które w swym człowieczeństwie skierował do uczniów:

"Pożyteczne jest dla was, żebym od was odszedł, bo jeśli nie odejdę, nie będziecie mogli otrzymać Ducha Świętego" (J 16, 7). To tak jakby powiedział: zbyt wiele mieliście radości w obecnym Moim przebywaniu, toteż nie będziecie mogli dostąpić doskonałej radości Ducha Świętego. Dlatego odrzućcie tę widzialną obecność i zjednoczcie się z bytem wolnym od form. Duchowa pociecha przychodząca od Boga ma subtelną formę, dlatego On nie chce się oddać nikomu, kto nie wzgardzi cielesną.

Słuchajcie, wszyscy rozumni! Najbardziej radosny jest ten, kto żyje w największym odosobnieniu. Każda cielesna, ziemska pociecha wyrządza jakieś szkody duchowe, bo "ciało pożąda przeciwko duchowi, duch zaś przeciw ciału" (Ga 5, 17). Zatem każdy kto w ciele sieje miłość zmysłową, zbiera śmierć wieczną, kto natomiast w duchu sieje prawdziwą miłość, ten w Duchu zbierze życie wieczne. Stąd im szybciej człowiek ucieka od stworzenia, tym szybciej biegnie ku niemu Stwórca. Zważcie teraz, wszyscy rozumni! Jeśli nawet radość, jaką by nam mogła dać cielesna obecność Chrystusa, stanowi przeszkodę w przyjmowaniu Ducha Świętego, o ileż bardziej może nam utrudnić drogę do Boga nasza niepohamowana żądza pociech doczesnych! Dlatego najlepsze z wszystkiego okazuje się odosobnienie, ono bowiem oczyszcza duszę, rozjaśnia sumienie, rozpala serce, budzi ducha, roznieca pragnienie, ułatwia poznanie Boga, oddala stworzenia i z Nim się jednoczy.

Zważcie wszyscy rozumni! Najszybszym zwierzęciem, jakie was może donieść do tej doskonałości jest cierpienie, najpełniej bowiem zaznają wiekuistej słodyczy ci, którzy razem z Chrystusem pogrążają się w największej goryczy. Nic bardziej gorzkiego nad cierpienie, nic też słodszego nad cierpienie minione. Jak przed ludźmi najbardziej ono oszpeca ciało, tak przebyte najpiękniej zdobi duszę przed Bogiem. Najmocniejszym fundamentem, na jakim może się oprzeć ta doskonałość, jest pokora, bo czyja natura pełza tutaj w najgłębszym uniżeniu, tego duch wzbija się ku najwyższym rejonom Bóstwa. Bo miłość rodzi cierpienie, a cierpienie - miłość. Zatem kto pragnie dojść do doskonałego odosobnienia, niech się ubiega o doskonałą pokorę; tym sposobem znajdzie się blisko Boga.

Niech nam wszystkim najwyższe Odosobnienie, to jest sam Bóg, dopomoże to osiągnąć. Amen.

Mistrz Eckhart