niedziela, 28 kwietnia 2019

Empty is the world

“It is, Ānanda, because it is empty of self and of what belongs to self that it is said, ‘Empty is the world.’ SN 35: 85


M: All you need to do is to cease taking yourself to be within the field of consciousness.

Q: Within the field of consciousness there is your body ...

M: Of course. But the idea "my" body as different from other bodies is not there. To me it is "a body" not "my body", " a mind", not "my mind".
*

Q: When you say: clear and empty, what do you mean?

M: I mean free of all contents. To myself I am neither perceivable nor conceivable; there is nothing I can point out and say: 'this I am'. You identify yourself with everything so easily, I find it impossible. The feeling: 'I am not this or that, nor is anything mine' is so strong in me that as soon as a thing or a thought appears, there comes at once the sense 'this I am not'.

Q: Do you mean to say that you spend your time repeating 'this I am not, that I am not'?

M: Of course not. I am merely verbalizing for your sake.
*
You are not of the world, you are not even in the world.
*
Once you realise that there is nothing in this world which you can call your own, you look at it from outside, as you look at play on the stage, or a picture on the screen.
*
Just look and remember, whatever you perceive is not you, nor yours. It is there in the field of consciousness, but you are not the field and it's contents, not even knower of the field.
*
Discover all you are not. Body, feelings, thoughts, ideas, time and space, being and not being, this or that - nothing concrete or abstract you can point out to is you.
*
Do understand it clearly - whatever you may perceive, you are not what you perceive.
*
As long as you imagine yourself to be something tangible and solid, a thing among things, actually existing in time and space, short-lived and vulnerable, naturally you will be anxious to survive and increase ...
*
You are nothing that you are conscious of.
*
Realise yourself as away from all that can be pointed out as "this" or "that". You are unreachable by any sensory experience or verbal construction. Turn away from them. Refuse to impersonate.
*
It is your idea that you must be something or other, that binds you.
*
See that you are not what you believe yourself to be. Fight with all strength at your disposal against the idea that you are namable and describable. You are not. Refuse to think of yourself in terms of this or that.
*
All your problems arise because you have defined and therefore limited yourself. When you don't think yourself to be " this" or "that", all conflict ceases. Any attempt to do something about your problems is bound to fail, for what is caused be desire and fear can be undone only in freedom from desire. You have enclosed yourself in time and space, squeezed yourself into the span of a life-time and volume of a body and this created the innumerable conflicts of life and death, pleasure and pain, hope and fear. You cannot be rid of problems without abandoning illusions.
M - Nisargadatta Maharaj
**
 I sit down in a room, quiet and half dark and watch the act of breathing - the bodily sensation of air touching the tip of the nose: I experience sensing the bodily sensation at an interval of space. I can place the bodily sensation in space as sensed from the direction in which I am. But when I follow that direction back and look for the "I", then I am no longer there, but in another place, I have no place in space. I see and sense space and the "things" in it from a place where I am not. Space is complete without "I" and there is no room for "I" in space at all. This I call the inner vertigo.
Nanamoli Thera

Two conditions for the arising of right view

This world for the most part, Kaccāyana, is bound by engaging, holding, and adherence; and this one [i.e. this individual] does not engage or hold or resolve that engaging or holding, that mental resolving adherence and tendency: 'My self'. 'It is just suffering that arises, suffering that ceases'—about this he does not hesitate or doubt, his knowledge herein is independent of others. So far, Kaccāyana, is there right view.')
Nidāna/Abhisamaya Samy. ii,5 <S.ii,17>


There are, monks, these two conditions for the arising of right view. Which are the two? Another's utterance and proper attention.These, monks, are the two conditions for the arising of right view.

Anguttara II,xi,8&9




Another's utterance

Q: There comes a point in a person's life when it becomes the witness.
M: Oh, no. The person by itself will not become the witness. It is like expecting a cold candle to start burning in the course of time. The person can stay in the darkness of ignorance forever, unless the flame of awareness touches it.
Q: Who lights the candle?
M: The Guru. His words, his presence.


M: First you create a world, then the 'I am' becomes a person, who is not happy for various reasons. He goes out in search of happiness, meets a Guru who tells him: 'You are not a person, find who you are'. He does it and goes beyond.
Q: Why did he not do it at the very start.
M: It did not occur to him. He needed somebody to tell him.

Nanavira Thera:
The faculty of self-observation or reflexion is inherent in the structure of our experience. Some degree of reflexion is almost never entirely absent in our waking life, and in the practice of mindfulness it is deliberately cultivated. To describe it simply, we may say that one part of our experience is immediately concerned with the world as its object, while at the same time another part of our experience is concerned with the immediate experience as its object. This second part we may call reflexive experience. It will be clear that when there is avijjā there is avijjā in both parts of our experience, the immediate and the reflexive; for though, in reflexion, experience is divided within itself, it is still one single, even if complex, structure. The effect of this may be seen from the Sabbāsavasutta (Majjhima i,2 <M.i,8>) wherein certain wrong views are spoken of. Three of them are: Attanā va attānam sañjānāmī ti; Attanā va anattānam sañjānāmī ti; and Anattanā va attānam sañjānāmī ti. ('With self I perceive self; With self I perceive not-self; With not-self I perceive self.') A man with avijjā, practising reflexion, may identify 'self' with both reflexive and immediate experience, or with reflexive experience alone, or with immediate experience alone. He does not conclude that neither is 'self', and the reason is clear: it is not possible to get outside avijjā by means of reflexion alone; for however much a man may 'step back' from himself to observe himself he cannot help taking avijjā with him. There is just as much avijjā in the self-observer as there is in the self-observed. And this is the very reason why avijjā is so stable in spite of its being sankhatā. Simply by reflexion the puthujjana can never observe avijjā and at the same time recognize it as avijjā; for in reflexion avijjā is the Judge as well as the Accused, and the verdict is always 'Not Guilty'. In order to put an end to avijjā, which is a matter of recognizing avijjā as avijjā, it is necessary to accept on trust from the Buddha a Teaching that contradicts the direct evidence of the puthujjana's reflexion. This is why the Dhamma is patisotagāmī (Majjhima iii,6 <M.i,168>), or 'going against the stream'. The Dhamma gives the puthujjana the outside view of avijjā, which is inherently unobtainable for him by unaided reflexion (in the ariyasāvaka this view has, as it were, 'taken' like a graft, and is perpetually available). Thus it will be seen that avijjā in reflexive experience (actual or potential) is the condition for avijjā in immediate experience. It is possible, also, to take a second step back and reflect upon reflexion; but there is still avijjā in this self-observation of self-observation, and we have a third layer of avijjā protecting the first two. And there is no reason in theory why we should stop here; but however far we go we shall not get beyond avijjā.

*

But now you say, 'If all things are characterized by dukkha....' This needs careful qualification. In the first place, the universal dukkha you refer to here is obviously not the dukkha of rheumatism or a toothache, which is by no means universal. It is, rather, the sankhāra-dukkha (the unpleasure or suffering connected with determinations) of this Sutta passage:
There are, monk, three feelings stated by me: sukha feeling, dukkha feeling, neither-dukkha-nor-sukha feeling. These three feelings have been stated by me. But this, monk, has been stated by me: whatever is felt, that counts as dukkha. But that, monk, was said by me with reference just to the impermanence of determinations.... (Vedanā Samy. 11: iv,216)
But what is this dukkha that is bound up with impermanence? It is the implicit taking as pleasantly-permanent (perhaps 'eternal' would be better) of what actually is impermanent. And things are implicitly taken as pleasantly-permanent (or eternal) when they are taken (in one way or another) as 'I' or 'mine' (since, as you rightly imply, ideas of subjectivity are associated with ideas of immortality). And the puthujjana takes all things in this way. So, for the puthujjana, all things are (sankhāra-)dukkha. How then—and this seems to be the crux of your argument—how then does the puthujjana see or know (or adjudge) that 'all things are dukkha' unless there is some background (or criterion or norm) of non-dukkha (i.e. of sukha) against which all things stand out as dukkha? The answer is quite simple: he does not see or know (or adjudge) that 'all things are dukkha'. The puthujjana has no criterion or norm for making any such judgement, and so he does not make it.

The puthujjana's experience is (sankhāra-)dukkha from top to bottom, and the consequence is that he has no way of knowing dukkha for himself; for however much he 'steps back' from himself in a reflexive effort he still takes dukkha with him. (I have discussed this question in terms of avijjā ('nescience') in A NOTE ON PATICCASAMUPPĀDA §§23 & 25, where I show that avijjā, which is dukkhe aññānam ('non-knowledge of dukkha'), has a hierarchical structure and breeds only itself.) The whole point is that the puthujjana's non-knowledge of dukkha is the dukkha that he has non-knowledge of;[a] and this dukkha that is at the same time non-knowledge of dukkha is the puthujjana's (mistaken) acceptance of what seems to be a 'self' or 'subject' or 'ego' at its face value (as nicca/sukha/attā, 'permanent/pleasant/self').

And how, then, does knowledge of dukkha come about? How it is with a Buddha I can't say (though it seems from the Suttas to be a matter of prodigiously intelligent trial-by-error over a long period); but in others it comes about by their hearing (as puthujjanas) the Buddha's Teaching, which goes against their whole way of thinking. They accept out of trust (saddhā) this teaching of anicca/dukkha/anattā; and it is this that, being accepted, becomes the criterion or norm with reference to which they eventually come to see for themselves that all things are dukkha—for the puthujjana. But in seeing this they cease to be puthujjanas and, to the extent that they cease to be puthujjanas,[b] to that extent (sankhāra-)dukkha ceases, and to that extent also they have in all their experience a 'built-in' criterion or norm by reference to which they make further progress. (The sekha—no longer a puthujjana but not yet an arahat—has a kind of 'double vision', one part unregenerate, the other regenerate.) As soon as one becomes a sotāpanna one is possessed of aparapaccayā ñānam, or 'knowledge that does not depend upon anyone else': this knowledge is also said to be 'not shared by puthujjanas', and the man who has it has (except for accelerating his progress) no further need to hear the Teaching—in a sense he is (in part) that Teaching.

*

 And where does the Buddha's Teaching come in? If we understand the 'eternal' (which for Kierkegaard is ultimately God—i.e. the soul that is part of God) as the 'subject' or 'self', and 'that which becomes' as the quite evidently impermanent 'objects' in the world (which is also K.'s meaning), the position becomes clear. What we call the 'self' is a certain characteristic of all experience, that seems to be eternal. It is quite obvious that for all men the reality and permanence of their selves, 'I', is taken absolutely for granted; and the discrepancy that K. speaks of is simply that between my 'self' (which I automatically presume to be permanent) and the only too manifestly impermanent 'things' in the world that 'I' strive to possess. The eternal 'subject' strives to possess the temporal 'object', and the situation is at once both comic and tragic—comic, because something temporal cannot be possessed eternally, and tragic, because the eternal cannot desist from making the futile attempt to possess the temporal eternally. This tragi-comedy is suffering (dukkha) in its profoundest sense. And it is release from this that the Buddha teaches. How? By pointing out that, contrary to our natural assumption (which supposes that the subject 'I' would still continue to exist even if there were no objects at all), the existence of the subject depends upon the existence of the object; and since the object is manifestly impermanent, the subject must be no less so. And once the presumed-eternal subject is seen to be no less temporal than the object, the discrepancy between the eternal and the temporal disappears (in four stages—sotāpatti, sakadāgāmitā, anāgāmitā, and arahatta); and with the disappearance of the discrepancy the two categories of 'tragic' and 'comic' also disappear. The arahat neither laughs nor weeps; and that is the end of suffering (except, of course, for bodily pain, which only ceases when the body finally breaks up).

*
For this reason I consider that any 'appreciation of Buddhism by nuclear physicists' on the grounds of similarity of views about aniccatā to be a misconception. It is worth noting that Oppenheimer's dictum,* which threatens to become celebrated, is based on a misunderstanding. The impossibility of making a definite assertion about an electron has nothing to do with the impossibility of making a definite assertion about 'self'. The electron, in quantum theory, is defined in terms of probabilities, and a definite assertion about what is essentially indefinite (or rather, about an 'indefiniteness') cannot be made. But attā is not an indefiniteness; it is a deception, and a deception (a mirage, for example) can be as definite as you please—the only thing is, that it is not what one takes it for. To make any assertion, positive or negative, about attā is to accept the false coin at its face value. If you will re-read the Vacchagotta Sutta (Avyākata Samy. 8: iv,395-7), you will see that the Buddha refrains both from asserting and from denying the existence of attā for this very reason. (In this connection, your implication that the Buddha asserted that there is no self requires modification. What the Buddha said was 'sabbe dhammā anattā'—no thing is self—, which is not quite the same. 'Sabbe dhammā anattā' means 'if you look for a self you will not find one', which means 'self is a mirage, a deception'. It does not mean that the mirage, as such, does not exist.)

*
Oppenheimer's dictum:
If we ask, for instance, whether the position of the electron remains the same, we must say 'no'; if we ask whether the electron's position changes with time, we must say 'no'; if we ask whether the electron is at rest, we must say 'no'; if we ask whether it is in motion, we must say 'no'


proper attention

“This is how he attends unwisely: ‘Was I in the past? Was I not in the past? What was I in the past? How was I in the past? Having been what, what did I become in the past? Shall I be in the future? Shall I not be in the future? What shall I be in the future? How shall I be in the future? Having been what, what shall I become in the future?’ Or else he is inwardly perplexed about the present thus: ‘Am I? Am I not? What am I? How am I? Where has this being come from? Where will it go?’

“When he attends unwisely in this way, one of six views arises in him. The view ‘self exists for me’ arises in him as true and established; or the view ‘no self exists for me’ arises in him as true and established; or the view ‘I perceive self with self’ arises in him as true and established; or the view ‘I perceive not-self with self’ arises in him as true and established; or the view ‘I perceive self with not-self’ arises in him as true and established; or else he has some such view as this: ‘It is this self of mine that speaks and feels and experiences here and there the result of good and bad actions; but this self of mine is permanent, everlasting, eternal, not subject to change, and it will endure as long as eternity.’ This speculative view, bhikkhus, is called the thicket of views, the wilderness of views, the contortion of views, the vacillation of views, the fetter of views. Fettered by the fetter of views, the untaught ordinary person is not freed from birth, ageing, and death, from sorrow, lamentation. M 2


When a noble disciple has clearly seen with right wisdom this dependent origination and these dependently originated phenomena as they are, it’s impossible for them to turn back to the past, thinking: ‘Did I exist in the past? Did I not exist in the past? What was I in the past? How was I in the past? After being what, what did I become in the past?’ Or to turn forward to the future, thinking: ‘Will I exist in the future? Will I not exist in the future? What will I be in the future? How will I be in the future? After being what, what will I become in the future?’ Or to be undecided about the present, thinking: ‘Am I? Am I not? What am I? How am I? This sentient being—where did it come from? And where will it go?’ Why is that? Because that noble disciple has clearly seen with right wisdom this dependent origination and these dependently originated phenomena as they are.”  
SN 12: 20


"I was" is not for me, nor for me is "I shall be"
Determinations will un-be; therein what place for sighs?
Pure Arising of things, pure series of determinations -
For one who sees this as it is, chieftain, there is no fear.

Theragata 715/16


Those who dwell deep in the forest,
Peaceful, leading the holy life,
Eating but a single meal a day:
Why is their complexion so serene?”

The Blessed One

“They do not sorrow over the past,
Nor do they hanker for the future.
They maintain themselves with what is present:
Hence their complexion is so serene.

“Through hankering for the future,
Through sorrowing over the past,
Fools dry up and wither away
Like a green reed cut down.”

SN 1: 9


“Here, venerable sir, I enter the village for alms alone, I return alone, I sit alone in private, and I undertake walking meditation alone. It is in such a way that I am a lone dweller and speak in praise of dwelling alone.”
“That is a way of dwelling alone, Elder, I do not deny this. But as to how dwelling alone is fulfilled in detail, listen to that and attend closely, I will speak.”
“Yes, venerable sir.”
“And how, Elder, is dwelling alone fulfilled in detail? Here, Elder, what lies in the past has been abandoned, what lies in the future has been relinquished, and desire and lust for present forms of individual existence has been thoroughly removed. It is in such a way, Elder, that dwelling alone is fulfilled in detail.”

This is what the Blessed One said. Having said this, the Fortunate One, the Teacher, further said this:


“The wise one, all-conqueror, all-knower,
Among all things unsullied, with all cast off,
Liberated in the destruction of craving:
I call that person ‘one who dwells alone.’”

SN 21: 10


Let one not trace back the past
Or yearn for the future-yet-to-come.
That which is past is left behind
Unattained is the "yet-to-come."
But that which is present he discerns —
With insight as and when it comes.
The Immovable — the-non-irritable.
In that state should the wise one grow
Today itself should one bestir
Tomorrow death may come — who knows?
For no bargain can we strike
With Death who has his mighty hosts.
But one who dwells thus ardently
By day, by night, untiringly
Him the Tranquil Sage has called
The Ideal Lover of Solitude.

MN 131/34


M: What makes you believe that you are a separate individual.

Q: I behave as an individual. I function on my own. I consider myself primarily, and others only in relation to myself. In short, I am busy with myself.

M: Well, go on being busy with yourself. On what business have you come here?

Q: On my old business of making myself safe and happy. I confess I have not been too successful. I am neither safe nor happy. Therefore, you find me here. This place is new to me, but my reason for coming here is old: the search for safe happiness, happy safety. So far I did not find it. Can you help me?

M: What was never lost can never be found. Your very search for safety and joy keeps you away from them. Stop searching, cease losing. The disease is simple and the remedy equally simple. It is your mind only that makes you insecure and unhappy. Anticipation makes you insecure, memory -- unhappy. Stop misusing your mind and all will be well with you. You need not set it right -- it will set itself right, as soon as you give up all concern with the past and the future and live entirely in the now.

Q: But the now has no dimension. I shall become a nobody, a nothing!

M: Exactly. As nothing and nobody you are safe and happy. You can have the experience for the asking. Just try.

poniedziałek, 22 kwietnia 2019

Cierpienie w Nauce Buddy

Kiedykolwiek jacyś pustelnicy i bramini widzą "ja" w jego rozlicznych formach, wszyscy oni widzą pięć kategorii (doświadczenia) objętych utrzymywaniem lub też jedną  nich. Tu niepouczony zwykły człowiek nieszanujący szlachetnych, widzi materię jako ja, lub ja posiadające materię lub materię w ja lub ja w materii ( i tak samo z pozostałymi czterema kategoriami) I tak ma on to zracjonalizowane widzenie i ma on również tą (fundamentalną) postawę  "jestem” ale tak długo jak jest postawa „jestem” jest organizacja pięciu funkcji, oka, ucha, nosa, języka i ciała. I tak jest umysł i są idee i jest element ignorancji. Gdy niepouczony zwykły człowiek jest dotknięty przez uczucie zrodzone z kontaktu ignorancji, pojawia się mu „jestem”, „ jestem tym” i „ja będę”, „ja nie będę” i „ja będę materialny” i „ja będę niematerialny” i „ja będę postrzegający” i „ja będę niepostrzegający”i „ja będę ani-postrzegający-ani-niepostrzegający”. Ale w przypadku dobrze pouczonego szlachetnego ucznia gdy pięć funkcji pozostaje takimi jakimi są, jego ignorancja o nich jest porzucona i prawdziwa wiedza powstaje. Z tym już dłużej nie pojawia mu się „jestem”... czy „ja będę ani-postrzegający-ani-niepostrzegający”. (S 22:47)

Cierpienie jest w Dhammie pojęciem fundamentalnym. Generalnie teza: "życie jest cierpieniem" prawidłowo oddaje pierwszą szlachetną prawdę, ale nie jest zbyt ścisła, bardziej dokładnie możemy powiedzieć że pięć kategorii za pomocą których może być opisane wszelkie doświadczenie jest cierpieniem. Inaczej nie tyle doświadczamy cierpienia ile cierpimy doświadczenie.

Jednakże pierwszą szlachetną prawdę możemy opisać także w terminach osoby -sakkaya, gdyż zgodnie z Suttami osoba i pięć kategorii doświadczenia objętych utrzymywaniem to synonimy.  (MN 44) I tu też nie tyle osoba doświadcza cierpienia w świecie, co oczywiście na pewnym poziomie ma lub może mieć miejsce, w zależności od stanu umysłu danej osoby; raczej osoba sama w sobie jest cierpieniem.

Być osobą, być przekonanym o własnym istnieniu: "jestem" to stan cierpienia od którego wolny jest tylko arahat:

Wtedy mnich mógłby powiedzieć: „Porzuciłem koncept 'jestem', nie uważam nic jako: 'Tym jestem', a jednak strzała wątpliwości i pomieszania ciągle dręczy mój umysł”. Powinno mu się powiedzieć w ten sposób: „Nie jest tak! Nie mów w ten sposób. Nie reprezentuj błędnie Zrealizowanego, gdyż nie jest dobrze błędnie reprezentować Zrealizowanego. Zrealizowany z pewnością nie powiedziałby w ten sposób. To niemożliwe i niewyobrażalne, przyjacielu, u kogoś kto porzucił koncept 'jestem', i nie uważał nic jako: 'Tym jestem', strzała wątpliwości i pomieszania ciągle dręczyła jego umysł. Nie ma takiej możliwości. Gdyż to, przyjacielu, jest ucieczka od strzały wątpliwości i pomieszania, mianowicie wykorzenienie wyobrażenia 'jestem'.


Dlatego w radykalnym podejściu Buddy do zdrowia psychicznego, zdrowy jest tylko arahat, całkowicie wolny od cierpienia. Sekha czy ariya w treningu jest mentalnie chory, ale wie o tym i widzi co musi zrobić by wyzdrowieć. Natomiast stan zwykłego człowieka jest rzeczywiście nie do pozazdroszczenia, to jakby stan totalnej psychozy gdzie chory absolutnie nie zdaje sobie sprawy z własnej choroby, nie widzi zatem potrzeby by podjąć kurację. W innych terminach ariya w treningu jest niewolnikiem, ale wie o tym i widzi możliwość ucieczki natomiast puthujjana jest niewolnikiem, który nie wie, że jest niewolnikiem, zatem nie szuka drogi ucieczki.

Nanavira Thera do Mr Brady

(...)Ale jak cierpienie jest związane z nietrwałością? To branie za pewne jako przyjemno-trwałe (prawdopodobnie wieczne byłoby lepszym słowem) tego co tak naprawdę jest nietrwałe. I rzeczy są brane za pewnie przyjemno-trwałe (czy wieczne) kiedy są brane (w ten czy inny sposób) za “ja” czy “moje” (gdyż, jak słusznie zauważyłeś idee subiektywności stowarzyszone są z ideami nieśmiertelności) i puthujjana bierze wszystkie rzeczy w ten sposób. I tak dla puthujjana wszystkie rzeczy są (sankhara)dukkhacierpieniem związanym z determinacjami. Jak zatem – i to wydaje się być głównym punktem w twojej argumentacji – jak zatem puthujjana widzi i wie (czy osądza), że wszystkie rzeczy są cierpieniem, skoro nie ma pewnego tła (czy kryterium czy normy) o nie-cierpieniu (tj o sukha) w odniesieniu do której wszystkie rzeczy ukazują się jako dukkha (cierpienie). Odpowiedź jest całkiem prosta: puthujjana nie widzi i nie wie (czy nie osądza), że wszystkie rzeczy są cierpieniem. Puthujjana nie ma kryterium czy normy dla uczynienia takiego osądu a zatem go nie robi.

Doświadczenie puthujjana jest sankharadukkha z góry na dół, a w konsekwencji nie ma sposobu poznania cierpienia osobiście, gdyż jakkolwiek daleko się “wycofa” w refleksyjnym wysiłku ciągle zabiera dukkha ze sobą. (Omówiłem to zagadnienie w terminach avijja, która jest dukkhe ańńanam (nie-wiedzą o cierpieniu) i ukazałem, że avijjama strukturę hierarchiczną i wspiera samą siebie). Rzecz opiera się na tym, że puthujjany nie-wiedza o cierpieniu jest też jego (błędną) akceptacją tego co wydaje się być „ja” czy podmiotem czy “ego” jako trwałe/ przyjemne/ ja. A jak dochodzi do wiedzy o cierpieniu? Jak to jest z Buddą, nie mogę powiedzieć (choć wydaje się z Sutr, że jest to sprawa nadzwyczaj inteligentnego procesu prób i błędów przez długi okres). Ale u innych dochodzi do tego po usłyszeniu Dhammy (jako puthujjanowie) idącej pod prąd ich całemu sposobowi myślenia. Akceptują oni na wiarę (saddha) tą naukę o nietrwałości/ cierpieniu/ nie-ja i właśnie to, gdy zaadoptowane staje się ich kryterium czy normą w odniesieniu do której ostatecznie sami dochodzą do tego, że wszystkie rzeczy są dukkha – dla puthujjana i do tego stopnia do jakiego przestali być puthujjanami zanika (sankhara)dukkha i do tego stopnia również mają w swym własnym doświadczeniu “wbudowane” kryterium czy normę w odniesieniu do której czynią dalszy progres. (Sekha – już nie puthujjana ale jeszcze nie arahat – ma swego rodzaju “podwójną wizję”, jedną część nieregenerującą się a drugą regenerującą się). Jak tylko zostaje sotopanną (wchodzącym w strumień) człowiek uzyskuje aparapaccaya ńanam – wiedzę, która nie zależy od nikogo innego, ta wiedza jest również nazywana jako nie dzielona ze zwykłymi ludźmi i człowiek, który ją ma (chyba, że dla przyśpieszenia swojego progresu) nie ma potrzeby słuchania Nauki Buddy – w tym sensie, że jest on (w części) tą Nauką.

Więcej na temat dialektyki puthujjana/arahat tutaj

niedziela, 21 kwietnia 2019

O naturze doświadczenia

Badając doświadczenie dochodzimy do wniosku, że fundamentalną egzystencjalną determinacją jest świadomość. Naukowiec, by przedstawić jakieś teorie na jakikolwiek temat, wpierw musi być świadomy. Nauka Buddy, która opisuje rzeczy, takimi jakimi one są, nie afirmuje ani idealizmu, ani tak zwanego realizmu. Materia, jeżeli występuje w doświadczeniu, zawsze jawi się jako poznawana. Dhamma nie wpada jednak w idealizm, obserwowany księżyc, gdy znika z pola wizji po zamknięciu oczu i pojawia się wraz z ich otwarciem pewno i tam był, gdy oczy były zamknięte, ale wiedza o tym nie jest już naszym bezpośrednim doświadczeniem, raczej jest wywnioskowana.

Zatem mamy już świadomość i materię, jednak by miało miejsce doświadczenie wymagane są dodatkowe czynniki, takie jak uczucie, percepcja i intencje. Inaczej, poznawany obiekt jest odczuwany przez świadomość i jest on rozpoznawany jako przyjemny, nieprzyjemny lub neutralny. Co jest odczuwane, jest postrzegane. O ile świadomość wizualna dajmy na to człowieka i psa powstająca na bazie oka może być sklasyfikowana po prostu jako świadomość wizualna, to mimo to, że pies i człowiek patrzą na to samo drzewo, będzie ono postrzegane przez nich w różny sposób, z uwagi na odmienną budowę organu percepcyjnego. Dalej, to drzewo będzie miało inne znaczenie dla psa i dla człowieka. Dla psa bedzie ono atrakcyjnym obiektem pod którym można podnieść nogę i ... zaznaczyć swoją obecność, dla człowieka może być czymś co daje cień pod którym można odpocząć, albo materiałem na budowę domu. Po co są muchy, pyta dziecko. To pytanie jasno pokazuje, że poznawane przez nas obiekty są rozpoznawane pod kątem użyteczności. Intencjonalność jest wyborem, jest wiele rzeczy na które można patrzeć, ale by patrzeć na jedną rzecz, trzeba zrezygnować z obserwowania wielu innych. Tak samo z podejmowaniem działań, mamy wiele potencjalnych możliwości, ale wybierając jedną linię działania, rezygnuję z innej.

I tak, mamy materię, uczucie, percepcję, determinacje i świadomość; jakiekolwiek doświadczenie może być opisane w terminach tych pięciu kategorii. I teraz, należy zrozumieć, że by być, rzecz musi być postrzegana. Błędem jest mówić, że trawa tak naprawdę nie jest zielona. Trawa nie ma obiektywnego koloru, i jest jaka jest, dla tego kto ją tak postrzega. Mur jest solidny dla pewnych istot, inne potrafią go przeniknąć. Innymi słowy, każdy żyje w swym własnym prywatnym świecie i wydaje się on być wspólnym dla tych istot, które dysponują podobnymi ciałami, zaopatrzonymi w organy percepcyjne o tej samej budowie. Oczywiście, po stracie przytomności i ponownym jej odzyskaniu możemy wywnioskować, że obiektywny świat tam istniał, ale tak naprawdę nasz prywatny świat na ten czas zniknął.

To co ważne, to nie odchodzenie od naszego bezpośredniego doświadczenia. Postrzegane rzeczy są takimi jakimi się jawią. Trawa jest zielona, niebo jest niebieskie, woda płynie z gór do oceanu. Dlaczego opisując to co widzę miałbym uważać że widok określonej rzeczy przez dajmy na to mikroskop elektronowy jest bardziej realny niż moje bezpośrednie doświadczenie zmysłowe?

Doprawdy trudno uwierzyć, ile przeszkód potrafią postawić na swojej drodze ignoranci, by nie zrozumieć Nauki Buddy. Nawet największy idiota oglądający w telewizji pewną panią, która tańczy i śpiewa powie że widzi w tym samym czasie panią, która tańczy i śpiewa. A jednak, pod wpływem błędnego zrozumienia Dhammy, pewni ignoranci wymyślili teorię, że dana rzecz nie może być poznawana w tym samym czasie przez dwa odrębne zmysły. Nauka Buddy jednak mówi nam, że problem leży gdzie indziej, organy zmysłowe arahata i puthujjana pracują tak samo, i ta pani jako taka jest przez nich widziana tak samo, przynajmniej jeżeli chodzi o wizualny i audialny obraz odnotowany przez świadomość. Problem polega na tym, że opisując doświadczenie w terminach pięciu kategorii, nie powiedzieliśmy jeszcze wszystkiego. U zwykłego człowieka, te kategorie są objęte utrzymywaniem, zatem o ile w przypadku arahata, gdy następuje refleksja na temat doświadczenia, ogranicza się to do stwierdzenia, "jest widzenie", "jest słyszenie", natomiast zwykły człowiek mówi, "ja widzę", "ja słyszę", dodatkowo może u niego pojawić się emocjonalnie zaangażowanie w doświadczenie, zależnie od tego jak atrakcyjna wyda mu się ta pani, podczas gdy arahat porzucił pożądanie  wobec wszelkieg doświadczenia, zmysłowego jak i medytacyjnego.

Tak jak to już wielokrotnie podkreślaliśmy, Nauka Buddy nie ma nic wspólnego z metafizycznymi rozważaniami na temat istnienia rzeczy. Problem leży w emocjonalnym zaangażowaniu się w doświadczenie -atrakcja/odpychanie/ i na samo-identyfikacji z obiektami i braniu ich za siebie, za moje ja. Innymi słowy stwierdzenie "rzeczy są" jest jak najbardziej poprawne. Jednak, nie widząc ich nietrwałości, zwykły człowiek dokonuje samo-identyfikacji z nimi, utwierdzając się w złudzeniu "jestem".

Mnisi, ja nie spieram się ze światem, raczej to świat spiera się ze mną. Ogłaszający Dhammę nie spiera się z nikim w świecie. O tym, na co mądrzy ludzie w świecie zgadzają się, że jest nieistniejące, ja również mówię, że jest nieistniejące. A o tym, na co mądrzy ludzie w świecie zgadzają się, że jest istniejące, o tym ja również mówię, że jest istniejące. A co to jest, mnisi, na co mądrzy ludzie w świecie zgadzają się, że jest nieistniejące, i ja również mówię, że jest nieistniejące? Materia, uczucie, percepcja, determinacje, świadomość co byłyby trwałe, stabilne, wieczne, nie będące podmiotem zmiany; o tym mądrzy ludzie w świecie zgadzają się, że jest nieistniejące, i ja również mówię, że jest nieistniejące. A co to jest, mnisi, na co mądrzy ludzie w świecie zgadzają się, że jest istniejące, i ja również mówię, że jest istniejące? Materia, uczucie, percepcja, determinacje, świadomość co nietrwałe, cierpieniem i podmiotem zmiany; na to mądrzy ludzie w świecie zgadzają się, że jest istniejące, ja również mówię, że jest istniejące.

Jest, mnisi, światowy fenomen w świecie na który Tathagata się przebudził i przez który się przebił. To uczyniwszy, wyjaśnia go, naucza go, proklamuje go, ustanawia go, ukazuje go, analizuje go, naświetla go. A co jest tym światowym fenomenem, na który Tathagata się przebudził i przez który się przebił? Materia, uczucie, percepcja, determinacje, świadomość; to jest światowy fenomen w świecie na który Tathagata się przebudził i przez który się przebił. To uczyniwszy, wyjaśnia go, naucza go, proklamuje go, ustanawia go, ukazuje go, analizuje go, naświetla go. Kiedy jest on tak wyjaśniany, nauczany, proklamowany, ustanawiany, ukazywany, analizowany, naświetlany przez Tathagatę, jeżeli ktoś nie wie i nie widzi, cóż mogę zrobić z tym głupim przeciętniakiem, ślepym i bez wglądu, który nie wie i nie widzi? Mnisi, tak jak niebieski, czerwony czy biały lotos jest zrodzony w wodzie i wzrasta w wodzie, ale wzniósł się ponad wodę, stojąc nie zmoczony przez wodę, tak też Tathagata jest zrodzony w świecie i wyrósł w świecie, ale pokonawszy świat, trwa niesplamiony światem.

SN 22: 94

Doświadczenie w terminach obserwacji

Bądźmy szczerzy. Teoria, że za świadome doświadczenie jest odpowiedzialny pewien Bóg, który sam został stworzony przez innego potężniejszego Boga, który z kolei został stworzony przez innego potężniejszego Boga, jakkolwiek dziwaczna i nieprawdopodobna by się nie wydawała, ciągle jest bardziej prawdopodobna, niż to że życie powstało z jakiegoś nieożywionego błota, (czy jak to inaczej nazywają naukowcy). Bóg był jakimś wyjaśnieniem, ludzie, którzy nie lubią tej idei, podważają ją, tyle że trzeba być naprawdę ślepym, by nie uznawać że za budowę tak skomplikowanego mechanizmu jak ciało, jest odpowiedzialna jakaś inteligencja. Innymi słowy naukowiec uznaje istnienie zegara zaprzeczając jednocześnie istnieniu zegarmistrza.

Nauka Buddy wychodzi poza teizm i ateizm i koncentruje się na zrozumieniu świadomego doświadczenia, bez przyjmowania jakichkolwiek niepotrzebnych metafizycznych założeń. Świat jest skończony czy nieskończony? zadają sobie pytania naukowcy. Budda jako świat określa organy percepcyjne, świat ma miejsce gdy dany organ percepcyjny poznaje odpowiedni mu obiekt, np ucho + dźwięk, przy udziale świadomości. Warto zauważyć, że choć ateistyczni naukowcy wierzą w co innego niż bogobojny katolik, jednak wiara w istnienie niezależnego od obserwatora obiektywnego świata jest również tylko wiarą. Oczywiście tak długo jak naukowcy zajmują się badaniem obiektywnej rzeczywistości, puzle jakoś im się układają i tylko parę kawałków z układanki nie chce się dopasować. Problemy zaczynają się, gdy pojawia się problem świadomości, świadomego obserwatora obserwujacego pole, innymi słowy, subiektywne doświadczenie samego naukowca. Ale by badać świadomość, by zachować uczciwość intelektualną trzeba by porzucić metodę obiektywną, i na drodze introspekcji zagłębić się we swoje własne subiektywne doświadczenie:

Dziwić może fakt, że zajmowaliśmy się problemem poznania, nie poruszając kwestii ciała i zmysłów, czy też, że nie odnieśliśmy się do niej ani razu. Nie jest naszym zamiarem tworzenie nieporozumień dotyczących ciała ani ignorowanie jego roli. Najistotniejsze jest przede wszystkim, zarówno w ontologii, jak i w innych dziedzinach, zachowanie nienaruszalnego porządku w dyskursie. W przypadku ciała, jakakolwiek mogłaby być jego funkcja, ujawnia się ono najpierw jako to, co jest poznawanie. Nie możemy więc odnieść do niego poznania, ani zajmować się nim, zanim nie zdefiniujemy samego poznania, nie możemy też w żaden sposób wywieść z niego poznania w jego fundamentalnej strukturze

Sartre
Byt i nicość
s. 283

Czytaj też anatomia świadomości

Oczywiście Budda także czyni twierdzenia, które są nie do zweryfikowania przez zwykłego człowieka, jak na przykład twierdzenie, że pojawienie się ciała wyposażonego w organy zmysłowe zależy od postawy "jestem", tak długo jak istnieje w umyśle wyobrażenie "jestem", będzie się pojawiało nowe ciało. Tego nie da się zweryfikować, jednak skoro to prawda, w dodatku bardzo istotna w praktykowaniu Dhammy, Budda czyni takie twierdzenie, ale stara się ograniczyć do niezbędnego minimum tego rodzaju informacje. Inteligentni ludzie są sceptyczni, i czym więcej informacji niepodlegających weryfikacji, tym mniejsze zaufanie budzi w nich dana nauka.

O ile jednak relacja pomiędzy wyobrażeniem "jestem" a zaistnieniem ciała w czasie i przestrzeni wydaje się poza możliwością weryfikacji tu i teraz, to że moje własne zaistnienie w czasie i przestrzeni zależy od samo-identyfikacji z okiem, uchem i innymi organami przez które świadomość dokonuje obserwacji - to podlega refleksyjnej weryfikacji, i można tenże informację przetestować stosując postawę: to nie moje, tym nie jestem, to nie moje ja, wobec organów zmysłowych. W rzeczy samej, sama obserwacja ciała przekształca je w obiekt i niejako wypycha obserwatora poza czas i przestrzeń.

"Zatem przyjacielu Channa na te instrukcje Zrealizowanego trzeba stale baczyć: 'Jest chwiejność u tego kto jest zależny, nie ma chwiejności u tego kto jest niezależny, kiedy nie ma chwiejności, jest spokój, kiedy jest spokój, nie ma skłonności, kiedy nie ma skłonności, nie ma przychodzenia i odchodzenia. Kiedy nie ma przychodzenia i odchodzenia, nie ma umierania i ponownego pojawiania, kiedy nie ma umierania i ponownego pojawiania, nie ma tutaj ani tam ani pomiędzy dwoma. I to jest koniec cierpienia". MN 144

Patrz też Bahija Sutta

środa, 17 kwietnia 2019

Życie jako gra strategiczna

Szachy w porównaniu z życiem są nieskomplikowaną ręczną grą stołową. Przede wszystkim, nie ma tu opcji poddania się gdy nasza pozycja jest beznadziejna, bo jedną z zasad tej gry jest to, że trzeba grać bez znajomości i wiedzy o tym jakie zasady w niej obowiązują. Wygrwa ten kto zdobywa wiedzę o tych zasadach i tylko on potrafi zakończyć grę - choć może mu to zająć kolejnych siedem egzystencji; wiedza o zasadach, a mistrzowskie zastosowanie ich w bezpośredniej grze to dwie różne rzeczy.

Każde nasza działanie, jak przesunięcie figury na szachownicy zmienia naszą sytuację, choć oczywiście konsekwencje działań zależą od ich wagi i jakości. I niestety za błędy, inaczej jak w szachach, płaci się własną krwią. A ponieważ gra w "bycie"- w końcu nibbana jest wstrzymaniem istnienia tu i teraz - nie ma początku, poniższą Suttę należy traktować jak najbardziej dosłownie:

Krwi, która wypłynęła z waszych ciał gdy odcinano wam głowy na długim dystansie tego marszu i wędrówki jest więcej niż wody w czterech wielkich oceanach. Przez długi czas płynęła krew z waszych ciał pozbawionych głów, gdy byliście wołami, było jej więcej niż wody w czterech wielkich oceanach...gdy byliście bawołami... owcami... kozami ... jeleniami ... kaczkami ... świniami ... gdy byliście pojmani jako wiejscy włamywacze, drogowi zbójcy, jako cudzołożnicy...Dlaczego tak jest? Bez początku mnisi, jest ta kontynuacja istnienia, punkt rozpoczęcia marszu i wędrówki stworzeń ograniczonych przez niewiedzę i uwięzionych przez pragnienie, nie manifestuje się. Długo już mnisi doświadczaliście cierpienia, agonii, i nieszczęścia, zapełniając tereny cmentarne ....

Zatem, jaką strategię powinien obrać przeciętny gracz? Przede wszystkim, życie jest grą odbywającą się na wielu poziomach, które można usegregować hierarchiczne, i zejście poniżej pewnego poziomu świadczy o niskiej jakości gracza, ma też to dla niego niezbyt przyjemne konsekwencje. Problem jednak jest taki, że z naszego ludzkiego planu, widzimy tylko jeden inny świat, na którym manifestuje się świadomość, mianowicie świat zwierząt. Poniżej znajdują się rozmaite piekła, a między światem zwierząt i ludzi mamy świat duchów. Powyżej świata ludzi znajdują się rozliczne światy bogów. Nasza niewiedza jednak jest głębsza, gdyż zwykły gracz nie widzi też bezpośredniej relacji pomiędzy zaistnieniem na danym planie i jakością działania, która doprowadziła do tego konkretnego stanu istnienia. Stąd w tej grze strategicznej wiara odgrywa ważną funkcję, ponieważ jesteśmy skazani na działanie i nie wiemy, czy będzie ono miało konsekwencje wychodzące poza obecne istnienie, wiara w całkowitą odpowiedzialność za nasze działania i niemożność uniknięcia ich konsekwencji zastępuje nam wiedzę. Zatem inteligentny gracz unika pewnych działań, które mogłyby doprowadzić do wyrzucania go na niższe poziomy bytu.


Tu ciekawa dygresja. Szachista, tak jak każdy człowiek jest ofiarą nierealistycznego optymizmu co do własnej osoby. Ten optymizm jednakże jest w znacznej mierze neutralizowany przez widoczne tu i teraz rezultaty jakie osiąga na turniejach i mniej lub bardziej obiektywną lisę rankingową, wskazującą mu jego miejsce w hierarchii szachistów. Taka sytuacja nie ma miejsca w omawianej przez nas grze, co prawda co bardziej inteligentni gracze wydają się zdawać sobie sprawę, że istnieje coś takiego jak "jakość istot", ale bez możliwości totalnie obiektywnej weryfikacji mają tendencję do przypisywania sobie wysokiej pozycji w hierarchii istot.

Przecietny szachista mając do dyspozycji listę rankingową, wie jacy gracze są najlepsi w świecie i jest dla niego jasne, że to od nich powinien się uczyć. Przy doborze trenera dla swojego dziecka, rodzice mogą sprawdzić jakie rezultaty osiągają inni wychowankowie tego trenera. Taka sytuacja nie ma miejsca w matrix świadomego istnienia. Tu obowiązuje tak zwany paragraf 22. Słaby gracz oczywiście potrzebuje silnego by mu pomógł, ale definicja słabego gracza może być podana tak: "ten kto nie potrafi rozpoznać silnego gracza". To w pewnym sensie wydaje się niesprawiedliwe, bo silny gracz nie tylko jaśniej widzi swe słabości, niż gracz słaby, ale także potrafi rozpoznać znacznie silniejszych od siebie, od których może się czegoś nauczyć. Bardzo ładnie opisuje to Jezus słowami:

Każdemu, kto ma, będzie dodane; a temu, kto nie ma, zabiorą nawet to, co ma.

 To jest zwiaząne z fundamentalną zasadą w matrix świadomego istnienia, tak zwaną zasadą łączenia się podobnych elementów. Element o niskiej jakości będzie sobie wyszukiwał nauczycieli o niskiej jakości którzy zamiast mu pomóc, w większości wypadków jeszcze bardziej go pogrążą. Ponieważ tak czy tak, przedstawienie musi trwać, przeciętny gracz, by nie sprowadzić go do poziomu koszmaru, powinien zdecydowanie wybierać tych spośród nauczycieli, którzy sami przestrzegając wskazań, podkreślają wagę moralności w życiu. Trzymając się tej strategii, jest spora szansa, że nie zostaniemy -w języku giełdy- wyrzuceni z rynku, czyli w naszej nowej egzystencji zachowamy ludzki status.

Taka strategia to jednak tylko fundament, i ograniczanie się do niej patrząc w perspektywie długoterminowej jest absolutnie niewystarczające a to z powodu tego, że prędzej czy później zrobimy jakieś głupstwo i tu, tak jak w szachach jeden błąd może mieć dla nas olbrzymie, negatywne konsekwencje. Nie w tym, to w następnym życiu albo za parę tysięcy lat podejmiemy jakąś błędną linię działania.

Zatem plan minimum powinien zakładać uzyskanie bezpośredniej wiedzy, która nie tylko zabezpieczy nas trwale przed zejściem do niższych światów, ale także pozwoli nam z czasem zdobyć całkowitą wolność i bezpieczeństwo, wyjście poza matrix świadomego istnienia.

W innych słowach, z gracza, który pod wpływem zasady ból/przyjemność poszukuje szczęścia w czasie i przestrzeni, musimy stać się strategiem rozpoznajacym, że o ile szukanie własnego szczęścia jest sprawą naturalną i normalną, to szukanie go w przestrzeni i czasie nie jest najlepszym pomysłem. W szachach przyjemność sprawia wygrywanie, w matrix świadomego istnienia wygrywa ten kto rozpozna, że jako istniejący w czasie i przestrzeni jest on na przegranej pozycji.

Wydaje się, że nie ma potrzeby powtarzać tutaj, iż nasze zakładane istnienie w czasie i przestrzeni nie jest czymś czego nie dałoby by się uniknąć tu i teraz, wszystko zależy od tego czy podejmiemy się dezidentyfikacji i widzenia rzeczy na sposób: "to nie moje, tym nie jestem, to nie moje ja", zaczynając oczywiście od ciała. Ale można chyba w bardziej ogólnych terminach podkreślić strategiczne znaczenie oderwania i beznamietności. Jako istoty świadome skazani jesteśmy na poszukiwanie przyjemności i unikanie bólu. Właściwa strategia polega na wysublimowaniu naszych przyjemności. Spokój jest przyjemny, wyrzeczenie jest przyjemne, słuchanie ciszy jest przyjemniejsze niż słuchanie muzyki. Umysł sam w sobie jest pewną rzeczywistością, tak jak i świat poznawany przez nasze zmysły. Uniezależnienie umysłu od sensorycznej rzeczywistości jest przyjemne...

Gotami, te rzeczy o których wiesz: „Te rzeczy wiodą do namiętności, nie do beznamiętności; do przywiązania, nie do oderwania; do gromadzenia, nie do rozpraszania; do ambicji, nie do skromności; do niezadowolenia, nie do zadowolenia; do asocjacji, nie do odosobnienia; do próżnowania, nie do energii; do luksusu, nie do umiarkowania”, o nich możesz z całą pewnością zadecydować: „To nie jest Dhamma, to nie jest Dyscyplina, to nie jest nauczanie Mistrza”. Ale o tych rzeczach o których wiesz: „Te rzeczy wiodą do beznamiętności, nie do namiętności; do oderwania, nie do przywiązania; do rozpraszania, nie do gromadzenia; do skromności, nie do ambicji; do zadowolenia, nie do niezadowolenia; do odosobnienia, nie do asocjacji; do energii, nie do próżnowania; do umiarkowania, nie do luksusu”, o nich możesz z całą pewnością zadecydować: „To jest Dhamma, to jest Dyscyplina, to jest nauczanie Mistrza”. (A VIII, 53)

piątek, 4 stycznia 2019

Nietrwałość śmierci

Tajemniczy człowiek Nikt zwraca się do Stachury: czujesz się dotknięty, znaczy można cię dotknąć. A dotknąć mnie można wtedy gdy istnieję. Jeżeli istnieję, to muszę zajmować określone miejsce i być rozciągnięty w czasie. To stan istnienia - bhava, który opisują pierwsze dwie Szlachetne Prawdy. Jako istniejący w czasie i przestrzeni, jestem na przegranej pozycji; moje narodziny są bolesne same w sobie, ale są też wyrokiem śmierci, gdyż to co jest podmiotem powstawania jest też podmiotem zaniku, lub jak powiada Heidegger, jak tylko człowiek się urodzi, jest już wystarczająco stary, by umrzeć. W procesie doświadczenia stykam się z tym czego nie lubię i jestem zmuszony do rozstania z tym co kocham i chciałbym zatrzymać przy sobie. Innymi słowy, pięć agregatów objętych utrzymywaniem jest cierpieniem, albo być osobą w czasie i przestrzeni to cierpieć.

Czy Dhamma jest zatem pesymistyczna? W pewnym sensie tak, mianowicie Budda twierdzi, że większość ludzi nie jest zbyt inteligentna i słowami Schopenchauera posiada zdolność właściwego osądu mniej więcej w takim samym stopniu jak kastracji zdolność płodzenia dzieci. Tym samym, większość ludzi nie jest w stanie zrozumieć Dhammy. Co oznacza zrozumienie Dhammy? Zrozumieć Dhammę to widzieć współzależne powstawanie. Współzależne powstawanie opisuje mnie, moje życie jako osoby istniejącej w czasie i przestrzeni. O ile być osobą istniejącą w czasie i przestrzeni, to być na przegranej pozycji, jest to tylko część Prawdy, gdyż istnieje coś takiego jak nibbana wstrzymanie istnienia tutaj i teraz. Wszystko zależy od tego, czy osoba istniejaca w czasie i przestrzeni jest w stanie zobaczyć, że jej istnienie - bhava, z nierozłącznymi z nim narodzinami i śmiercią są podporządkowane we współzależnym powstawaniu ignorancji. Zobaczyć to co nieśmiertelne tutaj i teraz to zobaczyć śmierć jako współzależnie powstałą, nietrwałą i determinowaną. Z ignorancją jako warunek ... starość i śmierć. Oczywiście narodziny są determinacją, sankhara, od której zależy śmierć, będąca w tej relacji sankhata dhammą, czyli rzeczą współzależnie powstałą. Ta relacja nie jest relacją temporalną, przyczyny i skutku, ale relacja zależności, kiedy to jest - to jest, gdy są narodziny, jest i śmierć, i gdyby nie było narodzin, nie byłoby i starości i śmierci. Same narodziny także są nietrwałe, determinowane i powstałe współzależnie od pewnej determinacji, sankhara, mianowicie istnienia, bhava. I istnienie także jest nietrwałe, determinowane, powstałe współzależnie, od pewnej determinacji, mianowicie utrzymywania, upadana. I tak, wycofując się stopniowo, śledząc cały ten łańcuch determinacji, i rzeczy współzależnie powstałych, dochodzimy do fundamentalnej determinacji, od której te wszystkie rzeczy zależą, mianowicie ignorancji.

To oznacza, że moje osobiste istnienie, z nierozłącznymi starością i śmiercią nie jest czymś naturalnym i normalnym, przeciwnie to stan cierpienia i choroby, uzależniony od ignorancji i możliwy tylko w jej obecności.

Czym jest ignorancja? Na poziomie poglądu czy refleksji, to przekonanie o tym że jest się osobą istniejącą w czasie i przestrzeni - sakkayaditthi. Na poziomie pre-refleksyjnym ignorancja manifestuje się jako postawa "jestem". Z pewnością istnieje pewna jednostka, puggala, ciało zaopatrzone w organy percepcyjne, przez które świadomość obserwuje materialną rzeczywistość otaczających ciało rzeczy. Takie istnienie nie jest jeszcze stanem bhava. To dopiero gdy obecna jest identyfikacja z tą jednostką, i traktowanie jej jako: "to moje, tym jestem, to moje ja", zaczynam istnieć w czasie i przestrzeni.

Jak zatem osiągnąć nieśmiertelność tutaj i teraz? Oczywiście pierwszy krok to porzucenie idei, że jest się osobą -sakkaya- istniejącą w świecie. O ile postawa "jestem" tkwi bardzo głęboko w sercu świadomej istoty, identyfikacja jestem tym, jestem tamtym jest mniej stabilna. Jako struktura, oczywiście jest bardzo stabilna, zwykły człowiek zawsze jest ofiarą sakkayaditthi, nie mniej jego identyfikacja z konkretnymi rzeczami podlega zmianie i może być zakwestionowana na poziomie refleksji. I tak, jeżeli chcę zrealizować nieśmiertelność tutaj i teraz, wszystko co muszę zrobić to przestać się identyfikować z nietrwałymi rzeczami, takimi jak ciało.

O ile wszystko w czasie i przestrzeni ma początek i koniec, i ulega zmianie podczas gdy trwa, element nie-determinowany jest bez widocznego początku, końca, i nie da się zaobserwować w nim żadnej zmiany. Jest on obecny, lecz wiedza o nim jest przesłonięta przez ignorancję. Ja jako osoba, sakkaya, oczywiście nie osiągam nibbany. Raczej gdy ja jako osoba znikam z pola świadomości, to co pozostaje to element nie-determinowany. Widzący współzależne powstawanie widzi osobę jako współzależnie powstałą. Można by rzec iż proces dezidentyfikacji: tym nie jestem, jest pewnego rodzaju mentalnym samobójstwem. Tyle że nie towarzyszy mu rozpacz ani desperacja. Po prostu stan istnienia jest widziany jako bolesny, a pustka wolna od determinacji jestem tym lub tamtym, jest widziana jako przyjemna.

"Bycie" elementem nie-determinowanym nie jest stanem istnienia, bhava. Element nie-determinowany nie jest czymś rozciągniętym w czasie i przestrzeni i jego realizacja objawia się raczej jako wstrzymanie czasu.

"Ja byłem” nie jest dla mnie, nie dla mnie jest „ja będę”
Determinacje dojdą do nie bycia
Czyste powstawanie rzeczy, czyste serie determinacji.
Dla tego kto widzi to takim jakim to jest, wodzu, nie ma strachu.

Theragata 716, 17