Najbardziej optymistyczne stwierdzenia Kasjana o przemianie osobowej znajdują się w jego pismach o czystości.

Nie boi się wejść na teren tych najintymniej szych ludzkich doświadczeń, pokazuje zarówno swój wielki realizm, jak i najbardziej prowokujący idealizm. Jego stwierdzenia robią głębokie wrażenie - uważa, że nawet teraz można „przekroczyć naturę", nie odczuwając dłużej „żądła ciała" (Reguły 6.6). Po­budzenie płciowe może być „wygaszone" (Rozm. 12.3.1), fantazje seksualne nawet podczas snu można wyeliminować (Rozm. 12.8.5,22.6.10). Dalszy etap to możliwość, że „naturalne odruchy ciała" (mężczyzn) „zamierają". Ich ciała nie produkują już spermy, nie cierpią już na zmazy nocne stanowiące problem dla starożytnych mnichów (Rozm. 12.7.6). Mówi się o abba Serenusie, że osiągnął ten nadzwyczajny stan.

Stwierdzenia Kasjana są godne uwagi. Bez wąt­pienia uważał cnotę czystości za przemożny znak czy­stości serca. Ale w większym stopniu jest ona nama­calnym dowodem łaski Bożej, która sama może zara­dzić czemuś, co po ludzku wydaje się niemożliwe i nie do pomyślenia. Jak pokażę w rozdziale 4, traktaty Kasjana o czystości (Reguły 6, Rozm. 12,22) to ody do przemieniającej potęgi Bożej. Wysokie ideały spra­wiają, że ból doświadczenia jest bardziej, a nie mniej dotkliwy. Kasjan nie sugeruje nigdzie, że doskonała czystość jest łatwo i powszechnie zdobywana. Każda wypowiedź na temat doskonałej czystości łączy się i z zastrzeżeniem, że taki cud jest dziełem Boga, a nie efektem wysiłku ascetycznego. Rozmowa 12 o czysto­ści przechodzi w Rozmowę 13 „O Bożej Opatrzności" - studium Kasjana na temat łaski i wolnej woli. Roz­mowa 22 „O iluzjach nocnych" prowadzi do defini­tywnych stwierdzeń dotyczących granic możliwości ascetycznych, o czym mówi Rozmowa 23 „O bez­grzeszności". Te dwie ostatnie Rozmowy stawiają ostrą granicę między idealną czystością serca a „bez­grzesznością". Najbardziej święci nie są odporni na grzech i uważani są za świętych nawet wówczas, kie­dy nadal są „w grzechu". Jakakolwiek doskonałość możliwa w tym życiu jest uwarunkowana przez ludz­ką ułomność i zawsze zależy od łaski Bożej.

Tę samą kwalifikację można zastosować do innych maksymalistycznych stwierdzeń Kasjana odnoszących się do doskonałości. Jego schemat trzech „powołań" i trzech „wyrzeczeń" dopuszcza dla nielicznych czwar­ty stopień wyrzeczenia, na którym mnich, choć nadal w ciele, wchodzi do ziemi obiecanej wolnej od „cierni i ostów" grzechu (Rozm. 3.10.5). Nawet trzecie wy­rzeczenie, wyzbycie się wszystkiego, co „ziemskie i wi­dzialne", było możliwe do zrealizowanie przez nie­wielu (Rozm. 3.10.3). Czwarte jest wyjątkowe, prze­kraczające możliwości ludzkich wysiłków. W Rozmo­wie 13 roztacza inną mapę życia monastycznego, wy­tyczając trzy stopnie łaski. Ci, którzy są na ostatnim stopniu, osiągają taką cnotę, że ponowne popadniecie w niewolę grzechu jest nie do pomyślenia (Rozm. 13.18.4). Podobnie jednak do obrazów doskonałej czy­stości, są to wyjątkowe przypadki.

Bardziej typowe dla Kasjana jest podawanie reali­stycznej oceny tego, co wzrost monastyczny powoduje w rzeczywistości. Zauważa, że postęp w czystości ser­ca przynosi nie tylko głębsze spojrzenie na sprawy Boże, ale także na własną grzeszność i marność. Je­go antropologia każe mu przyznać, że ponieważ nigdy nie opuści nas potrzeba i pragnienie jedzenia, to samo odnosi się do niebezpieczeństwa łakomstwa (Rozm. 5.19.1). Doskonała koncentracja podczas kontemplacji jest niemożliwa w tym życiu z jego wieloma koniecz­nymi wymaganiami, kiedy myśli stale błądzą, gotowe podążać za każdym rozproszeniem. Nawet kiedy Ka­sjan przywołuje ideał, będzie szacował, „na ile po­zwala ludzka ułomność" lub pamiętał o niestałości umysłu. Także najświętsi między mnichami nie­uchronnie popełniali lekkie grzechy, nawet jeśli po­trafili się oprzeć poważniejszym pokusom, najwięksi pozostali bezbronni wobec nagłej katastrofy. Kasjan wytycza linię podziału między obecną doskonałością a przyszłym błogosławieństwem wzdłuż granicy ludzkiej fizycznej i psychologicznej rzeczywistości (zob. Rozm. 23.16). Zbadam tę granicę pełniej w rozdziale 4.

W pismach Kasjana napotykamy sugestie, że życie monastyczne może być dotknięciem nieba. W Rozmo­wie 1 twierdzi, że ci, którzy uznali za przedmiot troski (cura) dążenie do wiedzy i oczyszczenie swych umy­słów, choć wciąż tkwią w „ciele podległym śmierci", już w pewnym sensie przyjęli miejsce (officium) prze­znaczone dla nich, kiedy „przyobleką nieśmiertel­ność" (Rozm. 1.10.5). Nieziemski abba Serenus w Roz­mowie 7 nakłania swych słuchaczy, „aby to, co jest obietnicą mającą się wypełnić w błogosławionym ży­ciu świętych, mieć już teraz w zadatku (subarratum), czyli - aby Bóg był dla nas wszystkim we wszystkich (1 Kor 15,28)" (Rozm. 7.6.4). Ta sama myśl (i cytat biblijny) pojawia się jeszcze w Rozmowie 10, kiedy abba Izaak namawia Jana i Germanuśa, aby zmie­rzali do „podobieństwa" i „obrazu" przyszłego błogo­sławieństwa nawet teraz.

W tych fragmentach Rozmowy 7 i Rozmowy 10 Kasjan używa dwóch niezwykłych słów subarratum i ar­ras, pobrzmiewa w nich echo używanego przez św. Pawła słowa o pochodzeniu aramejskim arrabon -„zadatek". Paweł przeniósł arrabon z jego normal­nego finansowego czy prawniczego kontekstu do ob­szaru myślenia eschatologicznego. Kasjan nie cytuje tekstów św. Pawła, ale fakt, że wprowadza arras i subarratum, dowodzi jego wpływu. Niewielu innych autorów chrześcijańskiej tradycji łacińskiej używało tych niezwykłych słów, chociaż spotyka się słowo arrabon w pismach greckich autorów, którzy znali je via grecki tekst św. Pawła. Te słowa wzbogacają słownictwo teologiczne Kasjana i służą mu, kiedy do­wodzi, że kontemplacja i modlitwa są sposobami udziału w błogosławieństwie niebieskim, przedsma­kiem tego, co przed nami. Używając innej metafory św. Pawła, aby zamknąć swą myśl, pisze, że mnich może być wyróżniony „drogocennym światłem" Chry­stusa, otrzymując arras zjednoczenia z Ciałem Chry­stusa.

Za: Columba Stewart OSB, Kasjan Mnich, Kraków - Tyniec 2004, [źródła monastyczne t. 34, (opracowania, t. 6), przekład Teresa Lubowiecka