Izajasz ze Sketis, Asceticon

Kilku autorów miało szczególną wagę dla popularyzacji i rozpowszechnie­nia duchowości egipskiego monastycyzmu w rozległym świecie rzymskim. Na przykład Jan Kasjan odegrał zasadniczą rolę w przeniesieniu egipskich ideałów i praktyk na łaciński Zachód. Coś podobnego można powiedzieć o abba Izajaszu ze Sketis: pomógł wprowadzić egipską duchowość do Pa­lestyny. Izajasz - według najlepszej próby rekonstrukcji wydarzeń - był egipskim mnichem, który odszedł ze Sketis w latach trzydziestych V wie­ku. Odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej i ostatecznie osiedlił się w Beit Daltha niedaleko Gazy. Towarzyszył mu uczeń imieniem Piotr. Izajasz stał się głową wspólnoty mnichów w Gazie, gdzie pozostał aż do śmierci w 491 roku. Był monofizytą i niektórzy z jego uczniów pozostawali niezłomnymi przeciwnikami Soboru Chalcedońskiego. Izajasz, ku konsternacji swoich uczniów, okazywał się wszakże bardzo tolerancyjny wobec konkurencyj­nych poglądów i radzili się go oraz darzyli szacunkiem zarówno monofizyci, jak i chalcedończycy oraz nestorianie. Dzisiaj nazwalibyśmy Izajasza ekumenistą.

Obszerne dzieło znane jako Asceticon czyli Rozprawy ascetyczne do­trwało do naszych czasów opatrzone jego imieniem. Tekst - oryginalnie napisane po grecku - jest sporą antologią, ponad 200 stronicową we współ­czesnym wydaniu. Najlepiej znany manuskrypt zawiera 29 Logoi („wy­kładów", „esejów"), ale ważny trzydziesty wykład został odkryty zarówno w greckich manuskryptach, jak i we wczesnych syryjskich przekładach. Logos 30 zawiera opowieści, które znalazły się w ostatecznej wersji Apoftegmatów Ojców, różnice zaś między nimi a ostateczną wersją Apoftegmatów dają wskazówkę dotyczącą tego, w jaki sposób Apoftegmaty ostatecz­nie zyskały formę pisaną. Jak się zdaje, Izajasz i jego środowisko mogli być jedną z tych monastycznych grup odpowiedzialnych za kompilowanie opowieści i sentencji, które ostatecznie stały się Apoftegmatami.

  Jednak dzieło Izajasza jest fascynujące samo w sobie. Zawiera róż­norodną mieszankę gatunków: krótkich esejów, listów, sentencji i kazań. Część Logoi to wskazówki dla początkujących:

Logos 3: „Statuty dla nowicjuszy"

Logos 9: „Zasady dla tych, którzy wyrzekli się świata"

  Niektóre Logoi są krótkimi antologiami powiedzeń Izajasza lub opowieści o nim, które utrwalił jego uczeń Piotr (np. Logoi 8, 10, 18, 23 i 26), a Lo­gos 8 jest zatytułowany „Apoftegmaty". Spora część nauczania Izajasza ma charakter praktyczny oraz nieco kategoryczny i jest bardzo podobna do nauczania, które pojawia się w Apoftegmatach.

PRACA RĘCZNA

Jeśli wykonujesz pracę ręczną, nie bądź niedbały, lecz przykładaj się [do niej] z bojaźnią Bożą, aby nie grzeszyć niewiedzą. (Izajasz ze Sketis, Asceticon, Logos 3,29)

HEZYCHIA I ŻYCIE W CELI

  Jeśli ktoś pytał [Izajasza]: „Czym jest życie w spokoju wewnątrz celi?". A on odpowiadał: „Żyć w spokoju wewnątrz celi oznacza upaść przed Bogiem i uczynić wszystko co możliwe, aby oprzeć się każdej złej myśli podsuniętej przez wroga. To właśnie znaczy uciec przed światem". (Izajasz ze Sketis, Asceticon, Logos 21,13)

WYJAWIANIE MYŚLI

  Kiedy pytasz starca o jakąś „myśl", chętnie ujawniaj „myśl" przed nim, jeśli wiesz, że wart jest zaufania i że zachowa w tajemnicy to, co powiesz. (Izajasz ze Sketis, Asceticon, Logos 4,3)

NIE KRYTYKUJ KUCHARZA

  Jeśli twój brat przygotował posiłek, który nie jest smaczny, nie mów mu: „Źle to ugotowałeś!". Ponieważ jest to śmierć dla twojej duszy. Raczej przyjrzyj się samemu sobie. Jeśli dotyczyłoby to ciebie i usłyszałbyś to od kogoś innego, jak by cię to dręczyło! (Izajasz ze Sketis, Asceticon, Logos 5,5)

SZUKANIE PRZEBACZENIA

  Jeśli zrobiłeś coś złego w jakiejś sprawie, nie pozwól, by kierował tobą wstyd, ale nawróć się i powiedz: „Wybacz mi", a twoja wina zostanie ci odpuszczona. (Izajasz ze Sketis, Asceticon, Logos 3,24)

POKORA

Miłuj pokorę, a to uchroni cię przed twoimi grzechami. (Izajasz ze Sketis, Asceticon, Logos 9,15)

KAŻDY DZIEŃ DNIEM OSTATNIM

Każdego dnia myśl: „Mam tylko dzisiejszy dzień do przeżycia na tym świe­cie", a nie będziesz grzeszył przeciwko Bogu. (Izajasz ze Sketis, Asceticon, Logos 9,21)

NIEUSTANNA MODLITWA

Miłuj modlitwę nieustanną, aby twoje serce zostało oświecone. (Izajasz ze Sketis, Asceticon, Logos 16,23)

   Jednak te krótkie powiedzenia i wezwania są tylko jedną stroną nauczania Izajasza. Istnieją także długie homilie, które posługują się orygenistycznym stylem interpretacji, to jest szczegółowymi alegoriami (np. Logoi 4, 11, 12, 21). Znajdujemy tam również obszerny i wzruszający list, który Izajasz napisał do Piotra, kiedy ten rozpoczął życie monastyczne. Niektóre traktaty są skierowane do anachoretów, inne do cenobitów.

Logos 4: „O sumieniu tych, którzy zwykle żyją w celi".

Logos 5: „O pewnych zasadach i umocnieniu tych, którzy pragną żyć razem

w spokoju".

  Asceticon zawiera również krótkie traktaty poświęcone poszczególnym cnotom i życiu duchowemu.

Logos 14: „Praktyka dawania jałmużny".

Logos 15: „O wyrzeczeniu".

Logos 20: „Pokora".

Logos 21: „O żalu".

Logos 23: „O doskonałości".

Logos 24: „O beznamiętności".

(…)

Za: William Harmless SJ, Chrześcijanie pustyni. Wprowadzenie do literatury wczesnego monastycyzmu. Tytuł oryginału: Desert Christians - An Introduction to the Literature of Early Monasticism. Przekład: Marta Höffner. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wydanie I, Kraków 2009. Seria MYSTERION