„Ja” - efekt błędu poznawczego

Traktowanie filozofii jogi jako ontologii rodzi trudności i sprzeczności. Wolne od paradoksów jest ujęcie epistemologiczne, w którym filozofia jogi wyraża proces poznawczy wiążący się z usunięciem błędnej identyfikacji z „ja” empirycznym. Purusza jest stanem wyrażającym kres jogicznego procesu. Patańdźali definiuje kaiwalję jako stan, w którym nie pojawia się już świadomości siebie samego (Js. IV. 26). Przebieg wyzwolenia polega zatem na stopniowej dezintegracji osobowości, na rozmywaniu się poczucia „ja”. A w istocie wiąże się to ze zrozumieniem, że asmita* jest tylko nawykowym konstruktem. Świadomość empiryczna, z punktu widzenia puruszy, jest zmienna i nieprawdziwa.

Rozmywanie się osobowości nie jest zubożeniem życia psychicznego, ale przekroczeniem ograniczeń ludzkiej kondycji. Nie oznacza to odrzucenia naszej natury, ale zrozumienia jej zmiennego i nietrwałego charakteru, a przede wszystkim tego, że to, co uważamy za „ja” jest efektem błędu poznawczego. Toteż dezintegracja oznacza tutaj uwolnienie się od niewiedzy, od podmiotowo-przedmiotowego dualizmu.

* Koncepcja „jestem”

Za Natalia Stala, Droga do poznania w jodze Patańdźalego (w Pretekstach – czasopisma studentów filozofii UAM)