Konstruowanie autodefinicji

Treściami tożsamości są rozmaite przekonania i sądy jednostki o posiadanych przezeń atrybutach (psychologicznych: cechach, zdolnościach oraz aksjologicznych: wartościach, ideałach), które uznaje ona za szczególne ważne i których utrata wiązałaby się z poczuciem, że nie jest się już tą samą osobą (cechy centralne, relewantne, schematowe, krytyczne, dystynktywne; por. Markus, 1977; Kozielecki, 1986; Jarymowicz i Kwiatkowska, 1988; Bikont, 1988).

W procesie wyodrębniania treści centralnych istotne znaczenie wydają się mieć trzy kryteria: globalność, zdolność odróżniająca i subiektywna ważność danego atrybutu. Globalność dotyczy stopnia, w jakim dany atrybut stanowi generalizację (swoiste podsumowanie czy wniosek) na temat własnej osoby. Globalnymi określimy te atrybuty, które w przypadku danej osoby okazują się najbardziej przydatne w procesach wyjaśniania, kategoryzacji i/ lub ewaluacji jej zachowań. Z kolei zdolność odróżniająca odnosi się do stopnia, w jakim dany atrybut wyróżnia jednostkę na tle innych osób. Pozostaje zatem tym, co determinuje przydatność różnych atrybutów jednostkowych w procesach porównań z innymi. Ostatnie kryterium – subiektywna ważność – akcentuje to, że tożsamość stanowi osobisty i autonomiczny projekt jednostki. W obrębie treści tożsamościowych mogą się zatem znajdować atrybuty o peryferyjnym znaczeniu, jeśli weźmiemy pod uwagę dwa pierwsze kryteria (w ograniczonym stopniu deskryptywne czy odróżniające), zarazem jednak w szczególny sposób bliskie samej jednostce, najpewniej takie, o których sądzi, że ją ukształtowały (por. Oleś, 2008).

Podsumowując, można wyobrazić sobie, że przy próbie odpowiedzi na centralne pytanie tożsamościowe: „Kim jestem?” jednostka konstruuje autodefinicję tak, aby dać jak najpełniejszy obraz swojej osoby (kryterium globalności), dać obraz swojej osoby pozwalający na jej względnie łatwą identyfikację ze społecznego otoczenia (kryterium zdolności odróżniającej) oraz dać obraz swojej osoby we własnych oczach (kryterium subiektywnej ważności). Trwałość tożsamości jest funkcją trwałości owych istotnych atrybutów lub zasad ich selekcji, trzeba jednak podkreślić, że tożsamość nigdy nie jest czymś danym raz na zawsze, lecz rozwija się i zmienia na przestrzeni czasu, podlegając cyklicznym przeformułowaniom w obliczu zdarzeń naruszających równowagę w jej obrębie, zwłaszcza tych, które towarzyszą kolejnym osiągnięciom rozwoju biopsychospołecznego (Marcia, 2002a; Erikson, 1997).

Ja i tożsamość a dobrostan psychiczny

Aleksandra Pilarska

(z pominięciem przypisów)