Ewagriusz a Nil z Ancyry

Ewagriusz był w swoim opisie ascezy bardziej przenikliwy, precyzyjny i spekulatywny, ale i też bardziej schematyczny, miejscami - niezrozumiały czy kontrowersyjny, Nil tymczasem - mniej dogłębny, ścisły, poszukujący, ale za to - bardziej zrozumiały, pragmatyczny, wyważony. Więcej wszakże ich łączy niż dzieli. Uzupełniają się, jak w kolumnie wojskowej uzupełnia się jej awangarda z głównym korpusem. Ewagriusz spekulował, poszukiwał, nie zaniedbując nauczania podstawowych zasad życia monastycznego. Nil wykładał naukę sprawdzoną, choć nieraz też, zwłaszcza w wykładni Pisma Świętego, pozwalał sobie na pewne poszukiwania. Twórczość Ewagriusza jest bardziej atrakcyjna intelektualnie, natomiast Nila - dydaktycznie, choć miejscami można odnosić nawet przeciwne wrażenie. Obaj byli obdarzeni literackim talentem. Spekulacje i enigmatyczność wielu tekstów Ewagriuszowych nie pozwala miejscami dojść do głosu jego możliwościom literackim, jednak inna część jego twórczości, a zwłaszcza listy, pokazuje, ile jego język ma w sobie subtelności, bogactwa, liryzmu, metaforyki. Prostsza tematyka pism Nilowych daje autorowi większą możliwość pisarskiego polotu. Nil doskonale włada piórem, co więcej, odnosi się wrażenie, że musiał być doskonałym mówcą, gdyż potok słów, który jeden z późniejszych kopistów skojarzy z tą samą co jego imię nazwą rzeki Egiptu, wypływa w taki sposób, jakby jego sprawca miał przed sobą nie tyle czytelników, co słuchaczy. Teksty Nilowe pokazują nieraz płynność granicy pomiędzy pisarskim traktatem a oratorską mową. Ma to tę negatywną konsekwencję, że jak na traktat wywody autora niekiedy są mało zwię­złe, a zbyt rozwlekłe, ale pozytywną, bo cechuje je z kolei jasność i zrozumiałość.

Za: Nil z Ancyry, Pisma ascetyczne, przekład, wstęp i opracowanie: Leon Nieścior OMI, seria: źródła ascetyczne t. 46, starożytność t. 31, Tyniec- Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków 2008