Zwróć się raczej do prawdziwych bogactw

Nie masz żadnego powodu do nadmiernej chełpliwości, jeśliś wzgardził łożem ze złota oraz wysadzanym drogimi kamieniami sprzętem. Cóż to bowiem za cnota wzgardzić czymś zbytecznym? Podziwiaj siebie wtedy, gdy pogardzisz rzeczami potrzebnymi. (…)

Wzgardziłem bogactwem nie dlatego, że jest zbyteczne, lecz dlatego, że okazuje się marne. Czy nie widziałeś, jak w przeciągu niewielu godzin ów pochód przeszedł, aczkolwiek był powolny i rozwlekły? I czyż to, co nie mogło zająć całego dnia, miało zająć całe nasze życie? Doszła tu także dodatkowa okoliczność, że bogactwa wydały mi się równie zbędne ich właścicielom, jak i tym, co na nie patrzyli. Ilekroć tedy coś takiego olśni me oczy, ilekroć nawinie mi się jakiś wspaniały dom, świetny poczet niewolników czy lektyka niesiona przez urodziwych pachołków, tylekroć mówię sam do siebie: Czegóż się dziwisz? Czemu się zdumiewasz? To tylko pochód. Rzeczy te bywają pokazywane, nie są natomiast posiadane, a kiedy zaczynają się podobać, przemijają. Zwróć się raczej do prawdziwych bogactw. Ucz się poprzestawać na małym i głośno a odważnie wołaj następujące słowa: Mamy wodę, mamy kaszę jęczmienną; spierajmy się o szczęśliwość z samym Jowiszem. Spierajmy się, proszę cię, chociażby nam tych rzeczy brakowało. Haniebnie jest pokładać szczęśliwe życie w złocie i srebrze, ale równie haniebnie pokładać je w wodzie i kaszy. „Cóż więc uczynię, gdy tego nie będzie?" Pytasz, jaki jest lek na niedostatek? Głodowi kres kładzie głód. Poza tym cóż to za różnica, czy wielkie czy też małe jest to, co cię przymusza do niewoli? Czy robi różnicę, jak wielkie jest to, czego może odmówić ci los? Nawet taż sama woda i kasza zależy od cudzego uznania. Wolny zaś jest nie ten, w stosunku do kogo los może mało, lecz ten, w stosunku do kogo nie może zgoła nic. Tak jest: trzeba, byś nie pragnął niczego, jeśli wyzwać chcesz nic nie pragnącego Jowisza». Attalus powiedział to nam, a natura powiedziała to wszystkim. Jeśli chcesz o tym często myśleć, spraw, abyś był szczęśliwy w rzeczy samej, a nie żebyś się takim wydawał; albo żebyś wydawał się szczęśliwy sobie, a nie innym.

Seneka, Listy moralne do Lucyliusza

Tłumaczenie: Wiktor Kornatowski