Czasem niegodziwość daje się widzieć pod postacią cnoty

Dodam jeszcze, co może wydawać się dziwne, że czasem niegodziwość daje się widzieć pod postacią cnoty, a największe dobro błyszczy w sposób zgoła odmienny. Jak wiesz bowiem, istnieją występki graniczące z cnotami, a różne nikczemności i szkaradzieństwa podobne są do uczciwości. W ten sposób człowiek rozrzutny udaje nieraz hojnego, podczas gdy zachodzi jak największa różnica, czy ktoś umie dawać, czy tylko nie umie zachować. Wielu, powiadam, Lucyliuszu, jest takich, którzy nie dają, ale wyrzucają; a ja nic nazywam hojnym człowieka, co pogniewał się na swoje pieniądze. Niedbalstwo naśladuje łaskawość, a zuchwałość udaje męstwo. To podobieństwo zmusiło nas do uwagi i rozeznawania rzeczy wprawdzie bliskich sobie na pozór, w rzeczywistości jednak jak najbardziej się między sobą różniących; a gdy przypatrujemy się tym, których uczyniło znakomitymi jakieś chwalebne dzieło, musimy rozpoznawać, kto wprawdzie dokonał czegoś ze szlachetnych pobudek i z wzniosłego popędu, lecz dokonał tylko raz jeden. Tego oto widzieliśmy mężnym na wojnie, ale bojaźliwym w sądzie, odważnie znoszącym ubóstwo, lecz tchórzliwie niesławę: pochwaliliśmy jego czyn, atoli wzgardziliśmy samym mężem. Drugiego widzieliśmy życzliwym dla przyjaciół, łagodnym dla nieprzyjaciół, sumiennie i pieczołowicie zawiadującym sprawami publicznymi i prywatnymi; dostrzegliśmy, że ani w tym, co trzeba znosić, nie zbywa mu na cierpliwości, ani w tym, co trzeba zrobić, na roztropności. Widzieliśmy go dającym pełną ręką tam, gdzie należało obdarowywać, a wytrwałym, gorliwym i znużone ciało krzepiącym mocą ducha — tam, gdzie należało pracować. Poza tym był zawsze jednaki oraz w każdym działaniu zgodny z sobą, prawy już nie z rozmysłu, lecz doprowadzony przez nałóg do tego, że nie tylko mógł postępować uczciwie, ale inaczej niż uczciwie nie mógł. Zrozumieliśmy, że jest w nim doskonała cnota.

Seneka, Listy moralne do Lucyliusza

Tłumaczenie: Wiktor Kornatowski