O celu życia i prawdziwej ascezie

 Okoliczności powstania traktatu i jego zamysł Grzegorz wyja­wia w rozdziale trzecim. Pragnie odpowiedzieć na prośbę ascetów, których pytania streszcza następująco: jaki jest cel życia ascetycznego zgodnego z wolą Boga i jak ten cel osiągnąć, jaka jest rola przełożonych i jakie trudy muszą wziąć na siebie ci, którzy po­dejmują taką drogę. Pytania te są bardzo konkretne. Stąd Grzegorz podaje wiele praktycznych rad, które jako doświadczony mistrz duchowy, łączy z wielką wizją teologiczną.

 W piśmie można wyróżnić dwie główne części: najpierw mówi ono o celu życia i zasadach prawdziwej ascezy (rozdz. 1 - 56), a następnie o zasadach życia wspólnotowego (rozdz. 57-104). Punktem wyjścia rozważań jest stwierdzenie, że człowiek, stworzony na obraz Stwórcy, ma w sobie naturalne i nienasycone pragnienie Boga. Winien więc oczyszczać się z namiętności, które zaciemniają jego duszę, aby móc osiągnąć doskonałość. ( …)

 W drugiej części Nysseńczyk podaje konkretne wskazania do­tyczące życia wspólnotowego: mówi o miłości braterskiej, o roli przełożonego, znaczeniu modlitwy, pokory itd. O ile bowiem dwa pierwsze pisma są skierowane do wszystkich ochrzczonych, ten traktat zawiera kwestie dotyczące ascetów, żyjących we wspólno­cie monastycznej (w „filozoficznym chórze", jak mówi Grzegorz). Podobnie jak czynili to św. Bazyli i Pseudo-Makary, autor ten nie używa terminologii, którą dziś można by uznać za typowo mona­styczną: „mnich", „zakonnik", „klasztor".

 Zagadką jednak, jak już wyżej wspomniałem, pozostaje zwią­zek tego traktatu z pismem Pseudo-Makarego, zatytułowanym Wielki List. W obu tekstach można odnaleźć podobną budowę, ten sam plan, podobne cytaty biblijne, chociaż można wskazywać też różnice. Dzisiaj badacze są niemal zgodni co do tego, że Grze­gorz przeredagował Wielki List, w pewnych miejscach go zmienił, niektóre wątki skrócił, inne rozwinął, by w ten sposób zaadaptować traktat na użytek ascetów bazyliańskich. Pozostawił jednak pewne tematy typowe dla Makarego, jak szczególna rola modlitwy, walka przeciw złu obecnemu w sercu, mistyka „zamieszkania" Ducha Świętego i Chrystusa w człowieku. Ogólnie trzeba stwierdzić, że chociaż Grzegorz wzoruje się na Wielkim Liście, nadaje mu jednak wyższy poziom literacki i głębię filozoficzną, także zawarte w piśmie treści należą do niego. Jest to więc dzieło Grzegorza w całym tego słowa znaczeniu.

    Za: Św. Grzegorz z Nyssy, O naśladowaniu Boga. Pisma ascetyczne. Co znaczy być chrześcijaninem; O doskonałości; O celu życia i prawdziwej ascezie, Kraków 2001 (Wydawnictwo „M”), opracowanie i przekład: Ks. Józef Naumowic