Sprzecznościami duszy rosyjskiej

Obserwatorzy zagraniczni są często zaskoczeni „sprzecznościami duszy rosyjskiej", gwałtownymi zmianami przeciwstawnych emocji. Bierdiajew rozwinął ten temat w opracowaniu zatytułowanym Dusza Rossii. Tekst ten, wchodzący w skład tomu Sud'ba Rossii, zawiera następujący wniosek: „Lud rosyjski jest skłonny do skrajnej biegunowości, łączy w sobie sprzeczności". Ta cecha charakteru Rosjan stanowi odbicie tamtejszego klimatu, który przechodzi od lodowatego zimna do upalnego lata. Nie dbają oni o rozwiązywanie sprzeczności. Literatura dostarcza wielu dowodów na poparcie tego stwierdzenia. Wszystkich, którzy czytali powieści Dostojewskiego, uderzyła niezwykłość jego bohaterów. Odkrywa się w tych postaciach splot sprzeczności i elementów irracjonalnych, chorą, rozdartą duszę, niedostatki psychiki, a jednak ci sami ludzie przeżywają wielkie uniesienia mistyczne, przejawiają - mimo rozluźnienia moralnego - ciągłą troskę o rzeczy ostateczne. Przede wszystkim jednak zauważa się u nich pragnienie komunii, wspólnoty z kimkolwiek i z czymkolwiek, zarówno z siłami demonicznymi, jak i z Bogiem.

Poeta N. M. Miński posuwa się do twierdzenia, że całokształt życia i cywilizacji jest tak mało spójny, iż jedynym absolutem jest „niebyt" (greckie me on); nazywa on więc swoją teorię filozofią „meoniczną" i głosi, że jedynym pewnym poznaniem jest niewiedza. Z zainteresowaniem można też rozważać te słowa Tołstoja: „[...] tylko Niemcy nabierają takiej zarozumiałości na podstawie abstrakcyjnej idei-nauki, czyli domniemanej znajomości doskonałej prawdy. Francuz bywa zarozumiały dlatego, że osobiście uważa się za człowieka nieodparcie pociągającego, umysłowo i cieleśnie, zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet. Anglik jest zarozumiały na tej podstawie, że jest obywatelem państwa najlepiej na świecie zorganizowanego, że jako Anglik zawsze wie, co powinien czynić, że wie, iż wszystko, co robi jako Anglik, jest bezwzględnie dobre. Włoch jest zarozumiały dlatego, że się wzruszył i łatwo zapomina i o sobie, i o innych. Rosjanin jest zarozumiały właśnie dlatego, że nic nie wie i wiedzieć nie chce, ponieważ nie wierzy, iż cokolwiek można poznać w całości".

Za: Tomaś Śpidlik, Myśl rosyjska. Inna wizja człowieka, tytuł oryginału: L’idee russe. Une autre vision de l’homme, przekład z francuskiego: Janina Dembska, Wydawnictwo Księży Marianów (seria: Bogosłowije 3), Warszawa 2000