Mistycyzm kartuzjański

Na ogół nie docenia się należycie znaczenia pośredniczącej roli, jaką w średniowiecznym życiu duchowym oraz w duchowości tego okresu odgrywali kartuzi - a tymczasem prowadzone przez nich szkoły, za sprawą panującej w nich atmosfery spokoju i wyciszenia, tworzyły otoczenie sprzyjające rozwojowi i organizacji ówczesnych nurtów mistycznych. Pełniły one często funkcję ośrodków, w których gromadzono, kopiowano, tłumaczono i wprowadzano do dalszego obiegu teksty o tematyce mistycznej i ascetycznej - przy czym praca ta często nie ograniczała się do prostej kompilacji, lecz miała charakter twórczy. Jej prawdziwa waga wychodzi na jaw, gdy zaczyna się badać wpływ, jaki na mistycyzm hiszpański wywarły łacińskie przekłady mistycznych pism Taulera, Ruusbroeca i Suzo pióra Wawrzyńca Suriusza (zm. 1538) lub gdy przyjrzeć się bliżej łacińskiemu wydaniu Żywota Jezusa Chrystusa Ludolfa z Saksonii (zm. 1378) pod względem jego późniejszego oddziaływania (niewykluczone, że również na Ignacego Loyolę).

Najwybitniejszym teologiem mistycznym XV wieku był bez wątpienia Dionizy Kartuz (z Ryckel, zm. 1471), który pozostawił po sobie ogromną spuściznę. Jego dzieła, obok autorytatywnych komentarzy biblijnych, obejmują komentarze do pism Pseudo-Dionizego Areopagity oraz szereg traktatów wnikliwie rozpatrujących zawiłe zagadnienia mistycznej kontemplacji; rozróżnia on na przykład między kontemplacją nabytą a udzieloną za sprawą natchnienia. W doświadczeniu mistycznym moc poznania - mówiąc językiem tomizmu - przeważa nad miłością, choć zarazem na najwyższych poziomach miłość wspomaga intuicyjne działania, jakie dyktuje poznanie. Równocześnie zależność od Pseudo-Dionizego nie pozwala Kartuzowi przyznać wiedzy bądź poznaniu zbyt szerokiego zakresu niezależności. Skrywający Bóstwo mrok, wieczna i ostateczna niepoznawalność Boga, sprawiają, że można o Nim mówić jedynie via negationis. Jest to mistycyzm negatywny, stojący w wyraźnej opozycji do oblubieńczego. Podsumowując, Dionizy Kartuz zalicza się do najznamienitszych teologów mistycznych, wykazując dogłębne zrozumienie wszystkich form i przejawów mistycznych doświadczeń.

Za: Duchowość chrześcijańska. Późne średniowiecze i reformacja; redakcja: Jill Raitt, współpraca: Bernard McGinn i John Meyendorff, tytuł oryginału: Christian Spirituality, Vol. 2: High Middle Ages and Reformation (Word Spirituality, Vol 17), przekład: Piotr Blumczyński, Seria MYSTERION, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011