Prawda moralna

Prawda, nierozłącznie związana z życiem i działalnością czło­wieka, jest wybraniem przez niego dobra przeciw złu. Ten motyw wyboru sprawia - jak twierdzą N. Łosski i W. Zienkowski - że etyka zajmuje szczególne miejsce w rozwoju myśli filozoficznej, nawet u najbardziej zagorzałych pozytywistów i naturalistów. To pierwszeństwo moralności widać już bardzo wyraźnie u Hercena, a jeszcze bardziej u Ławrowa, Michajłowskiego, Tołstoja i in­nych.

Także tutaj filologia przynosi interesujące argumenty: termin istina (prawda) jest spokrewniony ze słowem prawda (sprawiedli­wość). Istotnie, w wielu językach słowiańskich słowo prawda ozna­cza prawdę. Podobnie jak słowianofile, także narodnicy z lat siedemdziesiątych XIX wieku (na przykład Michajłowski) utrzy­mywali, że „racja -prawda" powinna być zespolona z „racją-sprawiedliwością". Z zapisków w notatniku Dostojewskiego, noszą­cych datę 20 lutego 1880 roku, wynika, że Alosza Karamazow miał być męczennikiem nie tyle prawdy teoretycznej, ile prawdy moralnej, prawdy, prawdy uosobionej, ponieważ prawda - to Chrystus.

Ta postawa ma jednak aspekt negatywny. Niezdolność roz­dzielnego widzenia prawdy i moralności doprowadziła niektórych Rosjan do ateizmu. Bakunin w książce Bóg i państwo przedstawia swoje zastrzeżenia wobec chrześcijaństwa w następujących sło­wach: Jak prawda religijna może być prawdziwa, jeśli to, co jest głoszone, pozostaje dalekie od życia?

Prawda dynamiczna - owoc poznania twórczego

Żywa, konkretna prawda ma swoje miejsce w dziejach zba­wienia. Dlatego właśnie wielu myślicieli przejawia sceptycyzm wobec „prawd zwanych absolutnymi i wiecznymi". Wolne oso­by - mówi Ławrow - szukają swoich wolnych celów i wyrażają je odpowiednio do poziomu swego rozwoju. Akt poznania, ponieważ jest wolny, wymaga kreatywności. Dzieło Bergsona Ewolucja twórcza spotkało się od razu z sympatią w Rosji. Zostało przełożone na rosyjski przez M. Bułgakowa; stanowiło również temat wielu opracowań.

 Za rzecznika witalnej kreatywności w akcie poznania można uznać zwłaszcza Bierdiajewa. Główna antyteza, jaką umieszcza on u podstaw swej filozofii, to przeciwstawienie „natury" i „du­cha", innymi słowy - konieczności i wolności, rzeczy i życia. Nauka interesuje się tylko naturą, obiektywnie istniejącym świa­tem; nie poznaje ona nigdy Prawdy, lecz tylko prawdy. Celem filozofii jest właśnie poznanie Prawdy, co od początku zakłada opcję na rzecz życia.

Za: Tomaś Śpidlik, Myśl rosyjska. Inna wizja człowieka, tytuł oryginału: L’idee russe. Une autre vision de l’homme, przekład z francuskiego: Janina Dembska, Wydawnictwo Księży Marianów (seria: Bogosłowije 3), Warszawa 2000