Izaak z Niniwy

Koncepcja świata Izaaka nie ma jedynie wymiaru przestrzennego i materialnego, zaś anachoreza, jak wszystko co bierze się z praktyki, nie mogła być skuteczna sama z siebie. Z tradycji monastycznej przejął on ascetyczną definicję świata, którą przed nim sformułował abba Izaak - autor, którego czytał, podobnie zresztą jak Ewagriusza, w wersji syryjskiej. Słowo „świat" oznacza „postępowanie według ciała i zajmowanie się nim". Jest to ogólny termin służący do określania namiętności, z których każda ma swą własną nazwę. „Uwolnić się od świata" do tego stopnia znaczy „uwolnić się od namiętności", że Izaak może powiedzieć, iż bieg świata się zatrzyma z chwilą wygaśnięcia namiętności. Ta idea, tak dla niego ważna, została rozwinięta przede wszystkim w drugim rozdziale.

Oddzielenie od świata, asceza i rozmyślanie nad Pismem Świętym służą zaprowadzeniu pokoju w swoim wnętrzu, rozwijaniu w sobie całego universum duchowego. Pojawia się tutaj temat, do którego myśl Izaaka wciąż powraca - zwrócenie się ku wnętrzu. Życie duchowe jest ze swej istoty wejściem w siebie, we własne wnętrze: „Pojednaj się sam ze sobą, mówi posługując się piękną formułą, a pojednają się z tobą niebo i ziemia". Immanencja i transcendencja łączą się u niego podobnie, jak u mistrza Eckharta: „Pilnie staraj się dostać się do skarbu, który jest w tobie, a zobaczysz skarb, który jest w niebie. Razem tworzą jedno i przez to wejście zdołasz zobaczyć obydwa. Drabina wiodąca do Królestwa jest w głębi twej duszy. Zanurz się w sobie samym, z dala od grzechu, a znajdziesz stopnie, po których wejdziesz do góry”.

* * *

W innym, równie ważnym ustępie, Izaak odróżnia to, co nazywa „czystością myśli" od „czystości serca". Myśl (re'ydnd) jest władzą duszy, która odbiera wrażenia ze świata zewnętrznego i zachowuje je w pamięci. Jest ona zmysłem duszy, podczas gdy serce stanowi jakby „zmysł zmysłów", sam rdzeń zmysłów wewnętrznych. Czystość serca jest więc czymś większym i głębszym, dlatego by ją zdobyć, potrzeba więcej czasu, niż by osiągnąć czystość myśli. Stąd mamy dwa typy „czystości", określone za pomocą dwóch terminów, które Izaak przyjął za Janem z Apamei: dakyutd - czystość ograniczająca się do myśli, oraz safyutd - czystość wyższa, w której dusza odnajduje swą naturalną przejrzystość.

Pierwszą zdobywamy przez praktykę ascezy cielesnej, drugą zaś przez ascezę samej duszy. Tak więc można zdefiniować trzy stopnie życia duchowego: cielesny, psychiczny i najwyższy - pneumatyczny czyli duchowy. Tym stopniom odpowiadają trzy typy kontemplacji, według schematu, który Izaak zawdzięcza Ewagriuszowi. Na płaszczyźnie oczyszczania cielesnego, dakyutd, umieszcza się kontemplację naturalną drugą, czyli kontemplację stworzeń widzialnych. Na poziomie oczyszczania serca, safyutd, znajdujemy kontemplację naturalną pierwszą, czyli kontemplację bytów niewidzialnych, która jest właściwa dla duszy w jej naturalnym stanie. Z tego miejsca dusza, dzięki łasce Bożej, może się wznieść ponad siebie i w pewnej mierze dostąpić kontemplacji Boga.

Te trzy stopnie są ze sobą sprzężone. Aby dojść do stadium psychicznego, trzeba koniecznie przejść przez oczyszczenie cielesne, a dopiero potem można osiągnąć stadium duchowe. Wypada więc najpierw uwolnić duszę od tyranii namiętności, które pochodzą z ciała. Według Izaaka można to uczynić jedynie przez shelyd (co odpowiada hesychia u Greków), czyli przez absolutną samotność, zupełne oddalenie się od świata i wyrzeczenie się wszelkiej aktywności. Izaak nadaje shelyd wartość niemal absolutną. Ten, kto ją wybrał, według niego uczynił lepiej, niż ten, kto zajął się karmieniem głodnych, czy nawracaniem pogan.

Antoine Guillaumont, U źródeł monastycyzmu chrześcijańskiego, t. 2, (seria: źródła monastyczne, t. 38, opracowania, t. 8, tłumaczenie: S. Scholastyka Wirpszanka OSBap, Kraków - Tyniec 2006, TYNIEC- Wydawnictwo Benedyktynów