Choć kwestia przetrwania gatunku jest dla Jonasa sprawą podstawową i choć głównym obowiązkiem, który mamy, zgodnie z zasadą odpowiedzialności, jest dbałość o zapewnienie niezakłóconego istnienia gatunku ludzkiego, wątek popędu płciowego, który pozostaje w dużym związku z zagadnieniami kształtowania się populacji gatunku ludzkiego na Ziemi, nie pojawia się u Jonasa zbyt często. Wyjaśnienie tego stanu rzeczy możemy znaleźć w rozważaniach Artura Schopenhauera na temat życia gatunku. Autor Świata jako woli i przedstawienia zwraca uwagę, że:
Odpowiada temu ważna rola, jaką gra popęd płciowy w świecie ludzkim, gdzie jest właściwie niewidocznym ośrodkiem wszelkich działań i wyziera zewsząd mimo wszystkich kryjących go osłon. (...) Pikanteria i figiel świata polega jednak na tym, że wszyscy ludzie po kryjomu uprawiają to najważniejsze zajęcie, ale możliwie ostentacyjnie je ignorują. W rzeczywistości jednak widać w każdej chwili, jak ten właściwy i dziedziczny pan świata na skutek swej potęgi siada na należnym mu tronie i stamtąd z ironicznym błyskiem w oku śmieje się z wszystkich działań zmierzających do okiełznania go, uwięzienia, albo przynajmniej ograniczenia, a w miarę możności zupełnego ukrycia lub takiego to zapanowania nad nim, by jawiły się tylko jako sprawa w życiu całkiem uboczna39.
Pozostając w Schopenhauerowskiej metaforyce, Jonas chce zachować powagę i obstawać przy stwierdzeniach traktujących popęd płciowy jako mało istotny czynnik w kontekście zagrożenia dla dalszego istnienia gatunku ludzkiego. Ewentualnie można dopatrywać się pojawienia się popędu płciowego w rozważaniach Jonasa w zawoalowanej formie „erosa”, woli życia etc. Warto przy tym wspomnieć, że Ludwig Klages, na którego Jonas powołuje się, pisząc o erosie, zaznacza wyraźnie, że erosa nie należy utożsamiać z popędem płciowym40. W Zasadzie odpowiedzialności pojawiają się sformułowania na temat odpowiedzialności rodzicielskiej, która zostaje zainicjowana poprzez „bezpośrednie działanie sprawcze – chciane czy nie – przeszłego aktu płodzenia, połączone z całkowitą zależnością jego owocu”, i dalej: „że nie ma potrzeby obawiać się o trwanie popędu prokreacyjnego” oraz że „Obowiązek pierwszy [dbania o dalsze istnienie ludzkości – P.R.] zawiera w sobie obowiązek prokreacji (nawet jeśli nie dotyczy z konieczności każdego) i podobnie jak tego ostatniego nie da się go po prostu wywieść przez rozszerzenie z obowiązku rodzica wobec życia już narodzonego”41. Przy okazji rozważania wolności jako swobody podejmowania decyzji o wyborze materii, która zostanie przetworzona przez istoty nią obdarzone, nie pojawia się wątek podejmowania wysiłków na rzecz wyboru najlepszego partnera. Innymi słowy, Jonas koncentruje się na dążeniu życia do samozachowania, i to w owym dążeniu poszukuje podstaw dla pojęcia wolności, a kwestię wyboru partnera seksualnego i związanego z tym dążenia do przedłużenia gatunku traktuje jako mniej istotną. Trudno jednak pominąć, że zanieczyszczenie środowiska, wynalazki techniczne oraz przemiany kulturowe oddziałują na sposób funkcjonowania i przejawiania się popędu płciowego, i również na tym polu może dojść do sytuacji, w której byt ludzkości zostanie zagrożony. Również w perspektywie pragnienia sformułowania filozofii biologii i uczynienia z kategorii życia istotnego narzędzia, mającego na celu wyjaśnienie funkcjonowania rzeczywistości, pojawia się wrażenie relatywnie niewielkiej roli popędu płciowego w prowadzonej przez Jonasa refleksji. Oddajmy ponownie głos Schopenhauerowi:
można by powiedzieć, że człowiek jest skonkretyzowanym popędem płciowym, gdyż zawdzięcza powstanie aktowi kopulacji i szczytem jego marzeń jest akt kopulacji, a tylko ten popęd przedłuża w nieskończoność całe zjawisko człowieka i nadaje mu spójność. Wprawdzie wola życia przejawia się najpierw jako dążenie do zachowania osobnika; jest to jednak tylko szczebel w dążeniu do zachowania gatunku, które musi być o tyle bardziej gwałtowne, o ile trwałość, rozprzestrzenienie i wartość życia gatunku przerastają je w przypadku jednostki. Dlatego popęd płciowy jest najdoskonalszym wyrazem woli życia, jej najlepiej wyrażonym typem; w ten też sposób zarówno spowodowane nim powstanie jednostek, jak jego prymat wobec wszystkich innych naturalnych pragnień ludzkich są ze sobą w pełni zgodne42.
Przedłużanie w nieskończoność istnienia ludzkości także jest podstawową sprawą dla wyznawanej przez Jonasa koncepcji człowieka, jednocześnie autor Zasady odpowiedzialności koncentruje się na innych aspektach omawianych zagadnień – więcej pisze o zagrożeniach technicznych, które mogą naruszyć podstawy ludzkiej egzystencji, np. o inżynierii genetycznej, niż o roli popędu płciowego w zrozumieniu, czym jest wola życia, oraz o tym, jakie jest miejsce popędu płciowego w hierarchii ludzkich pragnień43.
Hans Jonas o etycznej odpowiedzialności nauki i techniki
Piotr Rosół
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Uwaga: tylko uczestnik tego bloga może przesyłać komentarze.