Efekt negatywności w procesach wnioskowania o przyczynach zachowań

Dane zebrane przez badaczy atrybucji na przestrzeni ostatnich dwu­dziestu lat dostarczają sporej liczby dowodów na obecność efektu negatywności w procesach wnioskowania o przyczynach zachowań (Kanouse i Hanson, 1971; Markus i Zajonc, 1985). Efekt ten, co ciekawe, jest jednak znacznie bardziej wyrazisty i powszechny dla klasy takich zacho­wań, które umownie moglibyśmy nazwać „niemoralnym i” , tzn. niezgod­nymi z akceptowanymi w danym społeczeństwie normami współżycia społecznego. Efekt ten okazuje się natomiast zdecydowanie słabszy w od­niesieniu do takich zachowań, które wyrażają prywatne umiejętności ak­tora. Innymi słowy, o ile zachowanie niemoralne niemal bez wyjątku i niezależnie od sytuacji, w której miało miejsce, prowadzi do diagnozy cechy niemoralności u jego aktora, o tyle zachowanie nieinteligentne spo­strzegane jest jako stosunkowo mało diagnostyczne dla cechy „braku inteligencji” (każdemu od czasu do czasu zdarza się postąpić głupio).

W sekwencji pozytywnych i negatywnych zachowań każdej z tych dwóch kategorii, nawet pojedyncze zachowanie niemoralne może przesądzić o atrybucji cechy niemoralności, podczas gdy cecha „moralności” istot­nie rzadziej wywiedziona zostanie z pojedynczego zachowania moralnego (nawet Świnia czasem postąpi uczciwie). Z kolei, pojedyncze zachowanie mało inteligentne rzadko prowadzić będzie do jednostronnej diagnozy głupoty jego wykonawcy, podczas gdy pojedyncze zachowanie inteligentne może być natychmiast potraktowane jako wyraz trwałej predyspozycji aktora do zachowań tego rodzaju (widocznie stać go na to).

Ludzie wydają się zatem dysponować ustrukturyzowaną wiedzą o tym, do czego może być zdolna osoba charakteryzująca się określoną cechą osobowości (jakich zachowań można się po niej spodziewać), a wiedza ta okazuje się mieć inną strukturę dla zachowań różnej treści.

Skłonni jesteśmy zatem sądzić, że jest mniej prawdopodobne, aby czło­wiek moralny zachował się niemoralnie, niż żeby człowiek niemoralny postąpił moralnie. Równocześnie skłonni jesteśmy sądzić, że częstszym będzie mało inteligentne zachowanie u człowieka skądinąd inteligentne­go, niż zachowanie inteligentne u kogoś, kogo natura nie obdarzyła in­teligencją. Ta właśnie asymetria schematów implikacyjnych „cecha-zachowanie” odpowiedzialna jest za obecność efektu negatywności w dzie­dzinie funkcjonowania moralnego człowieka oraz za brak tego efektu, a nawet występowanie analogicznego efektu pozytywności wówczas, gdy chodzi o ludzkie umiejętności.

Lewicka, Aktor czy obserwator?