Paticcasamuppada - wypisy i komentarze 11

Tak jak dwa snopki trzciny mogłyby stać wzajemnie się o siebie opierając, tak też z imieniem-i-materią jako warunek, świadomość; ze świadomością jako warunek, imię-i-materia … (…). Jeżeli przyjacielu ktoś usunąłby jeden z tych snopków trzciny, drugi by upadł, jeżeli usunąłby drugi, pierwszy by upadł. Tak też ze wstrzymaniem imienia-i-materii, wstrzymanie świadomości; ze wstrzymaniem świadomości, wstrzymanie imienia-i-materii … SN 12: 67

Świadomość jest rzeczą współzależnie powstałą i jest determinowana przez imię-i-materię, imię-i- materia jest rzeczą współzależnie powstałą i jest determinowana przez świadomość. Te rzeczy są ze sobą we wzajemnej relacji i ta relacja to nic innego jak współzależne powstawanie. Przykład z opartymi o siebie snopkami trzciny powinien nam jasno uświadomić, że współzależne powstawanie jest strukturą atemporalną, nie jest opisem przyczynowo-skutkowym, gdzie przyczyna poprzedza w czasie skutek a skutek następuje po przyczynie, lecz strukturą zależności, i usunięcie ogniwa które determinuje istnienie ogniwa sąsiedniego, natychmiast powoduje wstrzymanie ogniwa determinowanego. Może się pojawić pytanie dlaczego Budda w opisie swego wglądu we współzależne powstawanie, jeszcze jako Bodhisatta, przesuwając się w tył od narodzin, zatrzymuje się na świadomości i nic nie wspomina o ignorancji i determinacjach, podkreślając tylko wzajemną relację świadomości i imienia-i-materii? Co z ignorancją i determinacjami? Otóż nie jest tak, że w tej egzemplifikacji współzależnego powstawania ignorancja i determinacje nie są obecne. Nie są wymienione, ale przecież ogniwa się determinują … Co więcej, ta wzajemna determinacja świadomości i imienia-i-materii może mieć miejsce tylko przy udziale ignorancji. Innymi słowy, w tym konkretnym sformułowaniu współzależnego powstawanie, ignorancja i determinacje są obecne implicite. Wraz ze wstrzymaniem ignorancji, zostają wstrzymane determinacje i świadomość zostaje uwolniona od imienia-i-materii:

Świadomość która nie czyni ukazania

Nie mająca do czynienia ze skończonością,

Nie roszcząca sobie istnienia w odniesieniu do wszystkiego. M49