Człowiek jest tym co sam z siebie zrobi

To co zwykliśmy brać za siebie, swą osobę, jest w rzeczywistości ciągiem działań i rezultatów działań, to jakość działań kształtuje nasz los.

Mistrzu Gotama, jaki jest powód, jaki warunek, dlaczego podrzędność i nadrzędność jest spotykana wśród istot, wśród ludzkiego rodzaju? Gdyż spotykam krótko żyjących i długo żyjących, chorych i zdrowych, brzydkich i pięknych, niewpływowych i wpływowych, biednych i zamożnych, nisko urodzonych i wysoko urodzonych, głupich i mądrych. Jaki jest powód, jaki warunek, dlaczego podrzędność i nadrzędność jest spotykana wśród istot, wśród ludzkiego rodzaju?

"Uczniu, istoty są właścicielami działań, spadkobiercami działań, działania mają za swych przodków, działania mają za swą rodzinę (odpowiedzialność), działania są ich schronieniem domowym. To działania rozróżniają istoty na podrzędne i nadrzędne". MN 135

Opisując to pod nieco innym kątem, możemy powiedzieć, że ciało jest starym działaniem, nowym zaś jakiekolwiek działanie cielesne, werbalne czy mentalne, podjęte tu i teraz. SN 35: 146

A jaka jest różnorodność działania? Jest działanie do doświadczenia w piekle; jest działanie do doświadczenia w świecie zwierząt; jest działanie do doświadczenia w świecie duchów; jest działanie do doświadczenia w świecie ludzi; jest działanie do doświadczenia w świecie bogów. To jest nazywane różnorodnością działania.

A co jest rezultatem działania? Rezultat działania, powiadam, jest trojaki: [do doświadczenia] w tym życiu, w następnym, bądź przy jakimś kolejnym ponownym pojawieniu się. To nazywa się rezultatem działania. AN 6: 63

Jednakże nasz przyszły los kształtuje się także zgodnie z naszymi preferencjami, co do zmysłowych przyjemności a także uczuć które kultywujemy i w których znajdujemy przyjemność. Na przykład, by się odrodzić w całkowicie przyjemnym świecie, samo bycie dobrym człowiekiem przestrzegającym wskazań nie wystarczy.

Ale Udayin, jaka jest ta praktyczna droga do zrealizowania całkowicie przyjemnego świata?”. „Tu czcigodny panie, porzucając zabijanie żywych istot ktoś powstrzymuje się od zabijania żywych istot. Porzucając zabieranie tego co niedane, ktoś powstrzymuje się od zabierania tego co niedane; porzucając błędne prowadzenie się odnośnie zmysłowych przyjemności, ktoś powstrzymuje się od błędnego prowadzenie się odnośnie zmysłowych przyjemności; porzucając fałszywa mowę, ktoś powstrzymuje się od fałszywej mowy; lub jeszcze podejmuje czy praktykuje pewien rodzaj ascetyzmu. To jest praktyczna droga do zrealizowania całkowicie przyjemnego świata”.

„Jak myślisz Udayin? Przy okazji gdy porzuca zabijanie żywych istot i powstrzymuje się od zabijania żywych istot, czy odczuwa tylko przyjemność lub zarówno przyjemność i ból?” „Zarówno przyjemność jak i ból, czcigodny panie”. „Jak myślisz Udayin? Przy okazji gdy porzuca zabieranie tego co niedane i powstrzymuje się od zabierania tego co niedane ... porzuca błędne prowadzenie się odnośnie zmysłowych przyjemności i powstrzymuje się od błędnego prowadzenia się odnośnie zmysłowych przyjemności ... porzuca fałszywa mowę i powstrzymuje się od fałszywej mowy ... lub jeszcze podejmuje czy praktykuje pewien rodzaj ascetyzmu, czy odczuwa tylko przyjemność lub zarówno przyjemność i ból?” „Zarówno przyjemność jak i ból, czcigodny panie”. „Jak myślisz Udayin? Czy realizacja całkowicie przyjemnego świata zachodzi przez podążanie drogą przyjemności zmieszanej z bólem?”
„Zrealizowany zakończył dyskusję, Wzniosły zakończył dyskusję”. " MN 79

A co jest rezultatem zmysłowych przyjemności? Człowiek tworzy indywidualną egzystencję która koresponduje z jakimikolwiek [zmysłowymi przyjemnościami], których pragnie i które mogą być konsekwencją albo zasługi albo przewiny. To jest nazywane rezultatem zmysłowych przyjemności.
(...)
A co jest rezultatem uczuć? Człowiek tworzy indywidualną egzystencję która koresponduje z jakimikolwiek [uczuciami], których doświadcza i które mogą być konsekwencją albo zasługi albo przewiny. To jest nazywane rezultatem uczuć.
AN 6: 63

Jak zauważa Schopenhauer, większość ludzi posiada zdolność właściwego osądu mniej więcej w takim samym stopniu jak kastraci zdolność do płodzenia dzieci. Jest to opinia całkowicie zgodna z Dhammą. Patrz AN I; 336

A dokonywanie osądu jest niczym innym jak działaniem. I tak, nawet bez łamania moralnych wskazań, możemy podjąć działania które mogą doprowadzić do naszego cierpienia.

Mnisi, posiadający cztery cechy, jest umieszczany w piekle jak gdyby tam doprowadzony. Jakie cztery? Bez przebadania i dokładnego przeegzaminowania, chwali tego, kto zasługuje na naganę. Bez przebadania i dokładnego przeegzaminowania, gani tego, kto zasługuje na pochwałę. Bez przebadania i dokładnego przeegzaminowania, wierzy w rzeczy zasługujące na wątpliwości. Bez przebadania i dokładnego przeegzaminowania, wątpi w rzeczy zasługujące na wiarę. Posiadający te cztery cechy, jest umieszczany w piekle jak gdyby tam doprowadzony.
AN 6: 83

Mnisi, w większości istoty mają tą chęć, pragnienie i tęsknotę: 'Żeby tylko niechciane, niepożądane, niemiłe rzeczy zanikały a chciane, pożądane, mile rzeczy zwiększały się!' Jednak chociaż istoty mają taką chęć, pragnienie i tęsknotę to niechciane, niepożądane, niemiłe rzeczy zwiększają się, a chciane, pożądane, miłe rzeczy zanikają u nich. Mnisi, jak myślicie, jaki jest tego powód?” „Czcigodny panie, nasze nauczanie jest zakorzenione w Zrealizowanym, kierowane przez Zrealizowanego, ma Zrealizowanego za swe schronienie. Byłoby dobrze, gdyby Zrealizowany wyjaśnił znaczenie tych słów. Po ich usłyszeniu od Zrealizowanego, mnisi zapamiętają”. „Zatem słuchajcie mnisi i bacznie uważajcie na to co powiem”. „Tak czcigodny” odpowiedzieli. Zrealizowany rzekł to:

Tu mnisi niepouczony przeciętny człowiek, nie szanujący szlachetnych i nieobeznany z ich Dhammą, niezdyscyplinowany w niej, nie szanujący prawdziwych ludzi i nieobeznany z ich Dhammą, niezdyscyplinowany w niej, nie wie jakie rzeczy powinny być kultywowane a jakie nie powinny być kultywowane, nie wie za jakimi rzeczami powinno się podążać, a za jakimi nie powinno się podążać. Nie wiedząc tego, kultywuje rzeczy, które nie powinny być kultywowane i nie kultywuje rzeczy, które powinny być kultywowane, podąża za rzeczami za którymi nie powinno się podążać i nie podąża za rzeczami za którymi powinno się podążać. Ponieważ tak czyni, to niechciane, niepożądane, niemiłe rzeczy zwiększają się, a chciane, pożądane, miłe rzeczy zanikają u niego. Dlaczego tak jest? Tak się dzieje z tym który nie widzi.
M 46

Nie szanujący prawdziwych ludzi... Zgodnie z zasadą łączenia się elementów, nie mając zdolności właściwej oceny, zwykle wybiera się takich nauczycieli, co do których odczuwa się inklinacje, a nie tych którzy rzeczywiście mogą nam pomóc.

Mnisi, był raz w Magadhan pasterz, z natury nierozumny i w ostatnim miesiącu deszczowym, jesienią, bez przeegzaminowania bliskiego brzegu rzeki Ganges ani jej drugiego brzegu, poprowadził swe stado tam gdzie nie było brodu do przejścia na drugi brzeg, tu w kraju Videhan. Wtedy stado zgromadzone razem po środku rzeki Ganges spotkała klęska i nieszczęście. Dlaczego tak się stało? Ponieważ pasterz z Magadhan, z natury nierozumny w ostatnim miesiącu deszczowym, jesienią, bez przeegzaminowania bliskiego brzegu rzeki Ganges ani jego drugiego brzegu poprowadził swe stado tam gdzie nie było brodu do przejścia na drugi brzeg, tu w kraju Videhan.

Tak też pustelnicy i bramini nieobeznani z tym światem i innym światem, nieobeznani z tym co należy do Mary i z tym co do niego nie należy, nieobeznani z tym co należy do Śmierci i z tym co do niej nie należy - długo będzie na krzywdę i cierpienie tych co uznają ich za odpowiednich przewodników i odpowiednich do pokładania w nich wiary.
M 34

Oczywiście ci co nauczają błędnych idei, także kształtują swój los, zależnie od tego w jakim stopniu ich idee są błędne.

„Potężny, Kaccayano, jest ten element, element ignorancji. W zależności od podrzędnego elementu, Kaccayano, powstaje podrzędna percepcja, podrzędny pogląd, podrzędna myśl, podrzędna wola, podrzędne dążenie, podrzędna chęć, podrzędna osoba, podrzędna mowa. Wyjaśnia on, naucza, ustanawia, odsłania, analizuje, naświetla podrzędne. Jego odrodziny, powiadam, są podrzędne.

W zależności od przeciętnego elementu, Kaccayano, powstaje przeciętna percepcja, przeciętny pogląd, przeciętna myśl, przeciętna wola, przeciętne dążenie, przeciętna chęć, przeciętna osoba, przeciętna mowa. Wyjaśnia on, naucza, ustanawia, odsłania, analizuje, naświetla przeciętne. Jego odrodziny, powiadam, są przeciętne.

W zależności od nadrzędnego elementu, Kaccayano, powstaje nadrzędna percepcja, nadrzędny pogląd, nadrzędna myśl, nadrzędna wola, nadrzędne dążenie, nadrzędna chęć, nadrzędna osoba, nadrzędna mowa. Wyjaśnia on, naucza, ustanawia, odsłania, analizuje, naświetla nadrzędne. Jego odrodziny, powiadam, są nadrzędne".
SN 14: 13

Warto też pamiętać, że w relacjach z innymi, nie tylko nasze słowa mają wpływ na nasz los. Tak jak dzieci uczą się bardziej przez naśladowanie rodziców, niż przez ich werbalne pouczenia, tak i nauczanie Dhammy ma też i miejsce na poziomie niewerbalnym. Dlatego też, ten kto złożył szaty i odszedł z powrotem do niższego życie jest nawet zagrożony piekłem:

Ale jego uczeń naśladuje go, udaje się na odosobnienie. Gdy tak trwa w odosobnieniu, mnisi i świeccy z miasta i wioski odwiedzają go. Kiedy tak się dzieje, idzie on błędną drogą, pożąda, poddaje się pragnieniu i wraca do obfitości. Ten trwający w świętym życiu, Anando, jest określany jako przegrany porażką trwającego w świętym życiu. Został obalony przez złe, niekorzystne stany, przynoszące skalania, powodujące kontynuację istnienia, prowadzące do żałości, owocujące bólem i generujące przyszłe narodziny, starość i śmierć. Tak Anando dochodzi do porażki trwającego w świętym życiu. I tu Anando, porażka tego kto trwa w czystym świętym życiu ma bardziej bolesny rezultat, bardziej gorzki rezultat, niż porażka nauczyciela lub porażka ucznia i prowadzi nawet do piekła. MN 122

To czy słowa Buddy odnoszą się tylko do byłych  mnichów, którzy cieszyli się odpowiednią renomą i swym powrotem do niższego życia negatywnie  wpłynęli na wspierających ich świeckich, nie jest do końca jasne, choć to całkiem rozsądna interpretacja. Natomiast, co do losu aktora, który u istot i tak już pogrążonych w chciwości, nienawiści i złudzeniu, powoduje, że te stany się wzmacniają, raczej nie ma miejsca na wątpliwości.

Podsumowując, choć nasze przeznaczenie jest w naszych rękach, sprawa jest bardziej skomplikowana niż to mogłoby się wydawać, i samo przestrzeganie pięciu wskazań niekoniecznie gwarantuje nam bezpieczną, relatywnie wolną od bólu przyszłość.