Jednostka o wzmożonej pobudliwości psychoruchowej jest nadmiernie ruchliwa, nie może usiedzieć spokojnie, lubi wycieczki, przerzucanie się z jednego obszaru zainteresowań w drugi. Młodzież tego typu lubi należeć do organizacji harcerskich, lubi wędrować, zwiedzać różne okolice, i to w sposób namiętny. Wyjazdy, zmiany terenu są dla tych ludzi żywiołem. Potrzeby posiadania pojazdu, czy to rowerowego, motocyklowego czy auta, są dla nich celem — jednym z najważniejszych. Lubią sporty, czynności rekordowe. Nie lubią natomiast medytacji, samotności, mniej gustują w książkach, w czynnościach refleksyjnych. Jednostki na pograniczu normy i zaburzeń psychicznych miewają kryzysy psychoruchowe, często wybuchają gniewem. U dzieci występuje to np. w formie rzucania się na ziemię. Wzmożona pobudliwość psychoruchowa daje typy nieznośne w życiu rodzinnym i społecznym, powoduje wykolejenia, bywa przyczyną powierzchniowych decyzji, kłótni, buntów, a nawet przestępstw kryminalnych, prostytucji itd. Może jednak również ulegać przekształceniom pozytywnym (dynamiczność, zdolność do podejmowania decyzji, sprawność organizacyjna).
Wzmożona pobudliwość sensualna cechuje się u dzieci nadmierną potrzebą pieszczot, wczesnymi przejawami życia seksualnego. Dzieci takie lubią czuć bliskość ciała matki czy innych osób, nie lubią samotności, izolacji. Mają silne tendencje towarzyskie, nie rozumieją głębokich, trwałych uczuć miłości i przyjaźni. Zarówno młodzież, jak i dorośli często ujawniają zdolności w dziedzinach estetyki wnętrz, modelowania, kosmetyki. Są wrażliwi na jedzenie: bodźce smakowe są dla nich bardzo ważne. Lubią doznania dotykowe; problemy seksualne mają dla nich rangę podstawową.
W połączeniu na przykład ze wzmożoną pobudliwością emocjonalną — forma ta ulega pogłębieniu, skomplikowaniu. W tych warunkach u osobników o wzmożonej pobudliwości sensualnej wzrasta refleksyjność, zwiększa się możliwość przeżyć bardziej trwałych, związanych z pamięcią afektywną.
Wzmożona pobudliwość emocjonalna cechuje się wrażliwością na postawy uczuciowe innych; wyraża potrzebę głębokich i trwałych związków miłości i przyjaźni; charakterystyczna jest tu silna pamięć afektywną. U ludzi tego typu dostrzegamy współczucie, empatię, tendencje do pomocy innym. Są wrażliwi na krzywdę i poniżenie innych; przy przeżyciach radosnych myślą często o ich bliskim końcu.
Tworzą oni zaczyny grup przyjaźni, grup organizacyjnych młodzieży, inicjują łączenie się w grupy ideowe. Czynności intelektualne występują u nich często w ścisłym sprzężeniu z postawami uczuciowymi.
Wzmożona pobudliwość imaginatywna, a więc z przewagą wyobraźni i fantazji nad przeżyciami ze sfery tzw. życia realnego, występuje u jednostek lubiących marzyć o przyszłości, o ciekawych doświadczeniach, mających wartościowe pomysły. Nic zawsze mogą się skupić na jednym obszarze zainteresowań, poddają się prądowi mimowolnych skojarzeń. Na lekcjach dzieci tego typu często się dekoncentrują, zasługując na opinię zdolnych, ale nieuważnych. Zarówno dzieci, młodzież, jak i dorośli mają często uzdolnienia twórcze w dziedzinie sztuki w ogóle, malarstwa, rzeźby, muzyki, teatru itd. Wzmożona pobudliwość wyobraźni stwarza im większe róż w poprzedniej grupie możliwości łagodzenia urazów życia codziennego, ponieważ potrafią przenosić się do świata ułudy i fantazji. Częsta bywa u nich regresja do świata marzeń, poezji, do świata wspomnień związanych z pełnymi sympatii i spokoju przeżyciami rodzinnymi. Nie znoszą monotonii regularnej, automatycznej pracy. Muszą mieć kompensacje i sublimacje w twórczości.
Wzmożona pobudliwość intelektualna cechuje się dominacją komponenty intelektualnej w życiu i pracy oraz w ściślejszych kontaktach umysłowych z innymi. Już u małych dzieci występuje nadmierny rozwój okresu pytań; nie stawiają one pytań dla ćwiczenia mowy czy z racji powierzchownego zainteresowania. Interesuje ich meritum sprawy; chcą odpowiedzi wnikliwych, powracają wielokrotnie do spraw, których im dostatecznie nie wyjaśniono. Lubią analizy myślowe i syntezy.
Wszystkie zagadnienia rozpatrują od strony intelektualnej, a nie uczuciowej czy wyobrażeniowej.
Związki tej formy ze wzmożoną pobudliwością emocjonalną przyczyniają się do znacznego pogłębienia analizy myślowej i większej rozległości syntezy. Stwarzają duże możliwości filozofowania.
Jej sprzęg ze wzmożoną pobudliwością imaginatywną daje naukowe spojrzenie na rzeczywistość, rozległość syntez, duże uzdolnienia do projektowania, duże możliwości wielopłaszczyznowego i wielopoziomowego ujmowania rzeczywistości.
Przejdźmy teraz do zagadnienia przekroczenia własnego typu psychicznego. Czy takie przekroczenie jest w ogóle możliwe? Wydaje się nam, że nie tylko jest możliwe, ale że jest wręcz niezbędnym nakazem rozwojowym, niezbędnym nakazem przekroczenia jednostronności psychicznej, przekroczenia ograniczoności postaw życiowych. Jest to mechanizm umożliwiający autentyczne porozumienie się z sobą samym i z innymi, podstawa rozumowania interdyscyplinarnego i intradyscyplinarnego. Typ sztywny, typ arozwojowy, nie mający możliwości przekroczenia, choćby częściowego, niektórych właściwości psychicznych będzie postępował w sposób schematyczny, automatyczny.
Czy istnieje zatem możliwość przekroczenia typu cyklotymicznego i schizotymicznego, przekroczenia typu introwertywnego i ekstrawertywnego? Jak się wydaje, możliwości te znacznie zwiększa szczególne uwrażliwienie jednostki na wszelkie przejawy ze strony własnego psychicznego środowiska wewnętrznego oraz środowiska zewnętrznego, jej duża samoświadomość. Jednostka o takim wyposażeniu analizując siebie i swoje kontakty zewnętrzne dochodzi do wniosku, że jej rozwój nie może się dokonywać bez pewnej tolerancji dla ludzi o odmiennym typie psychicznym, a jednocześnie bez zrozumienia potrzeb rozwój własnego psychicznego środowiska wewnętrznego.
Stąd jednostka schizotymiczna i introwertywna będzie analizować i rozwijać kontakty zewnętrzne, będzie próbowała częściowo przełamać własne samotnictwo, własne — często dość egocentryczne — zasady, wyjść poza zamknięty świat marzeń i wyobraźni. Będzie wiedziała, że wybrane formy kontaktów ze środowiskiem społecznym wzbogacą ją, że życie w gronie przyjaciół dostarczy jej nowych przeżyć.
I przeciwnie, jednostki ekstrawertywne, cyklotymiczne, umiejące obserwować świat zewnętrzny "i częściowo siebie — dostrzegą konieczność pogłębienia swych doznań psychicznych, wzbogacenia ich o elementy refleksji, fantazji, uznają, że światy rzeczywistości wielopoziomowej i wielopłaszczyźnianej są w swym skomplikowaniu znacznie ciekawsze. Jest to zatem droga do powolnego, częściowego przekształcania własnych dominujących typów psychicznych.
To samo daje się odnieść do typów Dąbrowskiego. Mówiliśmy już, jakie ograniczenia i jednostronności cechują poszczególne formy wzmożonej pobudliwości przy braku sprzężeń pozytywnych pomiędzy nimi. Wytwarzanie takich sprzężeń, a specjalnie — między trzema wyższymi formami wzmożonej pobudliwości, a więc: emocjonalną, wyobrażeniową i intelektualną, oraz między nimi i formami niższymi — daje duże korzyści rozwojowe. Wiemy o tym, że połączenie trzech form wyższych stwarza doskonałe warunki rozwoju, wiążąc bogactwo wyższych uczuć, wyobraźni i fantazji oraz wysoki poziom czynności intelektualnych.
Wychowanie akcentujące takie sprzężenia, zwiększające wrażliwość na wyższe formy wzmożonej pobudliwości psychicznej, stwarza drogę do rozwoju autentycznego, rozwoju pełnego, wielopłaszczyznowego i wielopoziomowego.
Kazimierz Dąbrowski
Dezintegracja pozytywna
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Uwaga: tylko uczestnik tego bloga może przesyłać komentarze.