Na początku stulecia Martin Buber ułożył antologię mistyków wszystkich wyznań Spowiedzi ekstatyczne. Borges uważał ją za jedną ze swoich podstawowych lektur. Co o wiele ciekawsze, Musil czerpał z niej pełnymi garściami w trakcie pisania Człowieka bez właściwości. Niezależnie od antologii Bubera, Musil ułożył w roku 1921 własną, Doświadczenia graniczne, wybór stu dziesięciu cytatów mistycznych. Interesował go szczególnie „aspekt werbalny" przeżycia ekstatycznego.
Interesował go słusznie, gdyż sam Buber przyznawał we wstępie do swojej antologii, że mistyczni ekstatycy nie są w stanie przeskoczyć muru słowa. Zamknięci w obrębie doświadczeń i wizji odgrodzonych od słowa, niezwykle silnych w momentach „wychodzenia poza siebie" i „wchodzenia w Boga" (ekstasis), a równocześnie bezsilnych w próbach przeniknięcia do ekspresji językowej, bez przerwy uciekają się do określeń: „niewysłowiony", „niewyrażalny", „niewypowie- dzialny" „nieuchwytny" (słownie). Angela z Foligno (druga połowa wieku) skarżyła się na uczucie „uciętego języka" w ustach. Inni posługiwali się zwrotami w rodzaju „nic nie widzę i widzę wszystko, nic nie słyszę i słyszę wszystko". Enrico Suso (pierwsza połowa XIII wieku) wyznał, mówiąc o sobie w trzeciej osobie: „Ujrzał wtedy i usłyszał to, co nie jest dostępne dla żadnego języka. Było to bez formy i bez wyglądu, a przecież zawierało w sobie radosną rozkosz wszystkich form i wszystkich wyglądów". Ilekroć zaś mistyczni ekstatycy usiłują jednak uchwycić cień cienia nieuchwytnego, wyrazić drobny choćby okruch niewyrażalnego, w ich spowiedziach występują dwa elementy: światło, potok światła; wizja absolutnego zjednoczenia z Bogiem, roztapiająca własne „ja". Najbardziej może starała się doścignąć sens doświadczenia ekstatycznego „hiszpańska" Teresa (XVI wiek), w listach do swoich spowiedników. Ale i ona rozkładała w końcu ręce: „Wszystko to nie da się wyjaśnić inaczej jak poprzez porównania, które są z pewnością prostackie i nieokrzesane, lecz ja nie potrafię tego powiedzieć w żaden inny sposób".
Das Wort schneidet nicbt, słowo nie tnie, wzdychał bezradnie Musil, dodając, że „mistyka i narracyjność pozostają wobec siebie w trudnych stosunkach". Pokonywał trudność cytatami, często dosłownymi, z wypisów mistycznych Bubera i własnych, bez powoływania się na autorów „spowiedzi ekstatycznych". Rzecz „gra", nadspodziewanie nawet dobrze, w poetyckim kontekście powieści. Stany mistycznej ekstazy posiadają jedyną alternatywę: poezja albo milczenie.
Herling-Grudziński
Dziennik pisany nocą
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Uwaga: tylko uczestnik tego bloga może przesyłać komentarze.