Paideia

O filozofii przed filozofią można też mówić w związku z innym presokratycznym nurtem myśli greckiej: mam na myśli praktykę i teorię jednego z filarów mentalności Greków: pragnienia kształtowania i wychowywania, troski o to, co oni sami nazwali paideia. Już od czasów homeryckich wychowanie młodych zaprzątało umysły warstwy rycerskiej, ludzi posiadających arete , czyli doskonałość, zawsze nieodłączną od szlachetności urodzenia7 która u filozofów przekształci się później w cnotę, czyli szlachetność duszy. Pewne wyobrażenie o tym wychowaniu arystokratycznym mogą nam dać poematy Teognisa9, w istocie będące zbiorem przepisów moralnych. Wychowawcami arystokratów są dorośli z tej samej warstwy społecznej, starający się wpoić wychowankom znaczenie siły fizycznej, odwagi, poczucia obowiązku i honoru, jakie przystoją wojownikom, a których wcieleniem są wielcy boscy przodkowie stawiani za wzór. Wraz z rozwojem demokracji, od V w. p.n.e. poczynając, greckie polis w nie mniejszym stopniu pragną kształtować przyszłych obywateli poprzez ćwiczenia ciała: gimnastykę i muzykę, oraz ćwiczenia ducha. Ale życie w demokracji to również walka o władzę: trzeba więc umieć przekonywać lud, nakłaniać go do podejmowania takich czy innych decyzji podczas zgromadzenia. Jeśli zatem pragnie się stanąć na czele ludu, trzeba posiąść sztukę przemawiania. Na to zapotrzebowanie odpowie ruch sofistów.

7 Co do Grecji okresu archaicznego i Aten do końca V wieku, zob. W. Jaeger, Paideia , t. I— przeł. M. Plezia, Warszawa 1962. II, Zob. też H-I. Marrou, Historia wychowania w starożytności, przeł. S. Łoś, Warszawa 1969 oraz rozdział The Origins of Higher Education at Athens w: J.P. Lynch, Aristotle's School. I Study of a Greek Educational Institution, Berkeley 1972, s 32 68.

8 Por. W. Jaeger, Paideia , dz. cyt., t. 1 s. 38 i następne. Widać tam różnicę między wychowaniem (arystokraty, zgodnym z ideałem kastowym) i kulturą (człowieka takiego, jakim powinien być według filozofii).

9 Por. tamże, t. I, s. 211-227.

P. Hadot, Czym jest filozofia starożytna

tłumaczenie: Piotr Domański

Patrz Cioran do Gabriela Liiceanu, →