Zmieniaj siebie, nie miejsca

Wszak Sokrates na czyjąś skargę, że podróże nic mu nie pomogły, miał podobno odrzec: «Całkiem zrozumiałe, że ci się to przytrafiło. Przecież wszędzie jeździłeś ze sobą». O, jak dobrze powodziłoby się niektórym, gdyby mogli oddalić się od siebie samych! Teraz sami sobie dokuczają, sami siebie drażnią, psują i straszą.

Cóż pomoże przebywanie mórz i przenoszenie się z miasta do miasta? Jeśli chcesz pozbyć się tego, co cię dręczy, trzeba, nie żebyś był gdzie indziej, lecz żebyś sam stał się inny. Przypuśćmy, żeś przybył do Aten, żeś znalazł się na Rodos. Obierz miasto wedle swego upodobania. Cóż jednak ma do rzeczy okoliczność, jakie tam panują obyczaje, skoro przywieziesz swoje własne? Uznasz za dobro bogactwa: będzie cię dręczyło ubóstwo, co gorzej — ubóstwo fałszywe. Choćbyś bowiem miał wiele, jednakże — ponieważ ktoś inny ma więcej — będzie ci w twym mniemaniu brakowało tyle, o ile tamten cię przewyższa. Uznasz za dobro zaszczyty: dotknie cię, że ów został konsulem, że kogoś wybrano na konsula ponownie; będziesz zazdrościł, ilekroć kogoś częściej wyczytasz w rocznikach. Opanuje cię taki szał próżności, że nikt nie będzie ci się zdawał iść za tobą, jeśli ktoś znajdzie się przed tobą. Za największe zło poczytasz śmierć, podczas gdy w niej nie ma nic złego prócz obawy, którą czujesz przed nią. Będą cię przerażały nie tylko niebezpieczeństwa, lecz i przewidywania niebezpieczeństw. Wciąż będziesz nękany udręczeniami.

Bo i cóż ci pomoże, żeś wymknął się z tylu miast greckich .

I w ucieczce swej przebiegł wśród szeregów wroga?

Sam pokój nabawi cię strachu. Raz strwożywszy umysł, nie będziesz miał zaufania nawet do tego, co bezpieczne. A gdy wpadł on już w nałóg nierozważnego lękania się, stał się niezdolny także do obrony swojego bezpieczeństwa. Bo nie omija, lecz ucieka. Odwróceni zaś tyłem, jesteśmy więcej narażeni na niebezpieczeństwa.

Seneka, Listy moralne do Lucyliusza

Tłumaczenie: Wiktor Kornatowski