Powstanie wspólnoty

Pachomiusz przystępuje do dzieła tworzenia wspólnoty. Zaczyna się niezwykle ważna faza poszukiwań nowego modelu życia ascetycznego, trwająca prawdopodobnie około czterech lat. Bracia, którzy pisali żywot założyciela kongregacji (będzie o nich dalej mowa), niewiele o tym okresie wiedzieli, poza tym, że pierwsze próby były nieudane i bardzo dla Pachomiusza bolesne; zakończyły się rozstaniem z buntowniczymi i lekceważąco traktującymi go ascetami (jedyna nieco bardziej szczegółowa relacja zawarta jest w najstarszej biografii koptyjskiej w dialekcie sahidyjskim, zwanej S¹)- Ważna to informacja, gdyż trudno posądzać autorów, aby ją wymyślili, wynika z niej, że charyzmat Pachomiusza rodził się w miarę doświadczenia w kierowaniu ludźmi.

Bracia nie wiedzieli też (a my z nimi), co skłoniło Pachomiusza do zrezygnowania z modelu ascezy indywidualnej („anachoretycznej") i stworzenia nowej formy ascetyzmu polegającej na gromadzeniu się mnichów w dużych grupach, we wspólnotach, które zostaną nazwane greckim terminem koinobion („wspólnota życia"). Jan Kasjan, autor opisujący środowiska monastyczne a piszący na początku V w. (mniej więcej w tym samym czasie, w którym redagowano pierwsze wersje biografii Pachomiusza), twierdził, że wzorcem dla mnichów egipskich była gmina jerozolimska skupiająca pierwszych chrześcijan opisana w Dziejach Apostolskich {Jeden duch i jedno serce ożywiało wszystkich wierzących. Żaden nie nazywał swoim tego, co posiadał, ale wszystko mieli wspólne. Apostołowie z wielką mocą świadczyli o zmartwychwstaniu Pana Jezusa, a wszyscy oni mieli wielką łaskę. Nikt z nich nie cierpiał niedostatku, bo właściciele pól albo domów sprzedawali je i przynosili pieniądze ze sprzedaży, i składali je u stóp Apostołów. Każdemu też rozdzielano według potrzeby - 4,32-37). Jednak wyjaśnienie Kasjana, przydające monastycyzmowi biblijnego autorytetu i blasku, z pewnością jest nietrafne: nie tylko gmina jerozolimska w sposób oczywisty była innym rodzajem społeczności, ale także ogromna przerwa w czasie, dzieląca ją od działań Pachomiusza, każe nam odrzucić taką interpretację. Sam Pachomiusz nie wspomina o gminie jerozolimskiej jako wzorcu dla jego wspólnot. Badacze nowocześni szukali jego modelu w kręgach pogańskich (wyznawcy Serapisa), żydowskich (grupa terapeutów bytująca pod Aleksandrią w I w, opisana przez Filona w traktacie O życiu kontemplacyjnym), nawet w manichejskich społecznościach obecnych w Egipcie w końcu III w. Nie mające najmniejszego oparcia w źródłach takie próby zostały ostatecznie porzucone i musimy się pogodzić z naszą niewiedzą w tej ważnej kwestii.

(Ewa Wipszycka ze wstępu)

Za: Pachomiana Graeca: Vita graeca prima. List Ammona, Paralipomena, przekład: Ewa Dąbrowska, wstęp i opracowanie: Ewa Wipszycka, źródła monastyczne 65, starożytność 39, TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków 2013