Bobkowski o filozofii słowiańskiej

Nowe średniowiecze” Bierdiajewa. Emigracyjny filozof rosyjski. Założył w Paryżu pismo i zgrupował wokół siebie coś w rodzaju szkoły. Nie lubię słowiańskiej filozofii. Za wiele czujemy i za potrafimy myśleć w ten sposób, żeby to jasno i zrozumiale wyrazić. Piszemy uczuciami a nie myślą. Stąd w całej słowiańskiej filozofii tyle zamętu, nieporządku i mętniactwa. Jest to niezwykle zawiła analiza, pełna nieoczekiwanych syntez, w których skrajny realizm przemieszany jest do tego stopnia ze skrajnym mistycyzmem, że wychodzą potem z tego takie utwory, jak „Księga Pielgrzymstwa”, „Król Duch”, Dostojewski, Tołstoj, nihilizmy i leninizmy. Właściwie mam wstręt do filozofii słowiańskiej. Przede wszystkim wynikło z niej wiele szkód dla sztuki słowiańskiej. Ale cóż można na to poradzić. Wystarczy, że Słowianin jest utalentowanym osobnikiem, a już w dziewięciu przypadkach na dziesięć bierze się do filozofii. Gdy czytam drugą część listów Słowackiego do matki, mam ochotę zawsze powiedzieć: „Julek, jak pragnę zdrowia twojego i mojego, zostaw to i weź się do uczciwego pisania”. W „Wojnie i Pokoju” miałbym ochotę powyrywać sporą ilość kartek i poprosić: „Hrabio, w to miejsce trochę opisów, coś w rodzaju Napoleona pod Smoleńskiem lub opisu bitwy pod Borodino”. Niestety i hrabia Lew, i Juliusz, i Cyprian, i Wielki Adam, i inni Wielcy Słowianie nie potrafili uchronić się od tej wielkiej choroby. Można niemal przyjąć za regułę, że u Słowian poeci i pisarze stają się filozofami, co szkodzi literaturze i filozofii, podczas gdy na zachodzie występuje często odwrotne zjawisko – z odwrotnym skutkiem. Filozofowie stają się tu często pisarzami, co wzbogaca literaturę i uprzystępnia filozofię. Szereg wielkich piór Francji czy Anglii, to filozofowie pisarze, a w wielu wypadkach poeci myśli – myśli jasnej, prostej, ludzkiej i wspaniale wyrażonej.

Andrzej Bobkowski

Szkice piórkiem s. 352-353