Hadot o spójności ze sobą samym

Stoicyzm to filozofia zgodności ze sobą samym. Filozofia ta opiera się na ważnym intuicyjnym uchwyceniu istoty życia. Żywa jednostka od razu, od pierwszej chwili istnienia pozostaje w instynktownej zgodności ze sobą: dąży do zachowania siebie i do miłowania własnej egzystencji i wszystkiego, co może ją podtrzymać. Ta zgodność instynktowna staje się moralną zgodnością z sobą samym, gdy człowiek własnym rozumem odkrywa, że to uświadomiony wybór zgodności ze sobą, że to sama czynność wyboru stanowi najwyższą wartość, nie stanowią jej zaś obiekty, ku jakim kieruje się instynkt zachowawczy. Jest tak dlatego, że celowa, świadoma zgodność ze sobą zbiega się z dążeniem Rozumu powszechnego, nie tylko czyniącego każdą istotę żywą bytem zgodnym z nim samym, lecz sprawiającego, że również cały świat staje się istotą żywą, zgodną z sobą samą, jak utrzymuje to Marek Aureliusz (IV, 23): „Wszystko, co zgodne z tobą, zgodne jest ze mną, o, świecie”. A społeczność ludzka, społeczność tych, co uczestniczą w tym samym logosie, w tym samym rozumie, tworzy z kolei idealne Państwo, którego zgodność z sobą samym zapewniają Rozum i Prawo. Oczywiste zatem, że Rozum każdej jednostki wymaga, przy łączeniu myśli i słów, dialektycznej i logicznej spójności ze sobą samym. Ta spójność ze sobą stanowi zatem fundamentalną zasadę stoicyzmu. Dla Seneki* wszelka mądrość zawiera się w formule: „Zawsze chcieć tego samego, zawsze odmawiać tego samego”. Zbyteczne dodawać, pisze dalej Seneka, drobne zastrzeżenie: „pod warunkiem, że to, czego się chce, jest dobre moralnie”, bo powiada: „Ta sama rzecz może podobać się powszechnie i stale, tylko gdy jest moralnie prosta”. Mamy tu dalekie echo, formuł, w jakich Zenon, twórca stoicyzmu, definiował najwyższe dobro: „Żyć w sposób spójny (homologoumenos) czyli żyć według jednej i harmonijnej reguły życiowej, bo kto żyje w niespójności, jest nieszczęśliwy”.

* Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, dz, cyt, 20, 2-5

Pierre Hadot – Twierdza wewnętrzna

ss. 83-84

tłumaczenie: Piotr Domański